فەلسەفە-ئیلاهیات-دینناسی

ڕەچەڵەکی گەردوون و نازانمگەرایەک نازانمگەرا برایان فرانسس، لە کتێبەکەیدا دوو بەرهەڵەستی سەرەکی لە دژی بنەمای هۆکارێتی پێشکەش دەکات کە بۆچی ئەکرێت ڕاست نەبێت، بەم شێوەی خوارەوە: 1. ڕووداوە ئاساییەکان هۆکاریان هەیە، بەڵام دەستپێکی گەردوون یەکەم ڕووداو بووە، ڕەنگە بێ هۆکار بووبێت. کارێکی ژیرانە نییە لە ڕووداوە ئاساییەکانەوە بڕیاربدەین لەسەر ڕووداوە نائاساییەکان وەک دەستپێکی گەردوون و بڵێین هۆکاری هەبووە. 2. چەندین فیزیکزان پێیان وایە لە ئاستی کوانتەم میکانیکدا، ڕووداو ئەکرێت بە بێهۆکار ڕووبدات. ڕەنگە ڕاست بن و ڕەنگە هەڵەشبن. پاشان برایان دەڵێت بۆ ئەوەی بزانین دەستپێکی گەردوونیش هۆکاری هەیە، ئەبێت دوو خاڵ یەکێکیان ڕاستبن: 1. ئارگومێنتێکی باشمان هەبێت، کە پشانی بدات بەڕەهایی هەموو شتە فیزیکییەکان، بێ ئەوەی گرنگ بێت سەمەرەییان، هۆکاریان هەبێت. ئەگەر ئارگومێنتێکی وامان هەبێت، ئەوا ئەو حەقیقەتەی تەقینەوە مەزنەکە زۆر سەیربووە، هۆکارێکی باش نابێت بۆ گومانخستنە سەر ئەوەی ئایا هۆکاری هەبووە یان نا. 2. مەعریفەیەکی وردمان هەبێت لەسەر ئەوەی تەقینەوە مەزنەکە چۆن بووە—مەعریفەیەکمان هەبێت کە پشانی بدات،...

شیکارێکی ڕەخنەیی لە تێڕوانینی گراهەم ئۆپی دەربارەی بنەمای هۆکارێتی گراهەم ئۆپی وەک یەکێک لە فەیلەسوفە بێباوەڕەکانی ئەمڕۆ کە چالاکە لە مەیدانی فەلسەفەی ئاین، چەندین بەرهەڵستی پێشکەشکردووە بەرامبەر ئارگومێنتە گەردوونییەکان و ئەوانی تریش. یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی ئۆپی پێشکەشیکردووە دژی ئارگومێنتە گەردوونییەکان، پەیوەستە بە بنەمای هۆکارێتی ´هەر شتێک دەستبکات بە دروستبوون هۆکاری هەیە`، ئۆپی ئەمەی پێی کێشەدارە پەیوەست بە دەستپێکی گەردوونەوە. ئۆپی، بێگومان باوەڕی وایە ئەم ڕووداوانەی نێو گەردوون هۆکاریان هەیە، واتا بە پێچەوانەی هەندێک کە پێیان وایە لە ئاستی کوانتەمیدا دەکرێت گەردیلە لە نەبوونەوە بێنە بوون، بەڵکو ئۆپی پێی وایە هۆکار لە پشتیانەوەیە.1 بەڵام ئەوەی ئۆپی بە کێشەی دەبینێت و وەک بەرهەڵستی پێشکەشی دەکات، ئەوەیە تەنها ساتی هاتنەبوونی گەردوون لە هیچەوە بێهۆکار بووە. لای ئۆپی، دۆخی سەرەتا - initial state دۆخێکی مەرجدار بووە واتا بە شێوەیەکی پێویست بوونی نییە. وە ئەم دۆخە مەرجدارە بە بێهۆکار هاتووەتە بوون. بەڵام ئێستا ئێمە ئەتوانین بەرهەڵستیەک دروست بکەین لە دژی تێڕوانینەکەی بەم شێوەیە: ئەگ...

هاوکێشە فیزیکییەکان وەسفی گشتیگری جیهان نادەن بە دەستەوە ئێمە لەم جیهانە ئاشناین لەگەڵ "ڕووداو، گۆڕان، هۆکارێتی، تێپەڕینی کات" بەڵام ئەم چەمکانە شوێنیکیان نییە لەناو هاوکێشە فیزیکییەکان، بەڵام لەبەرچی؟  لەبەر ئەوەی هاوکێشە فیزیکییەکان ناتوانن وەسفێکی گشتگیری لایەنی فیزیکی جیهان بدەن، بڕوانە ئەم نمونە x2 - 4 = 0 لە ڕووی بیرکارییەوە، ئەو x ئەکرێت هەم 2 دابنێین تێیدا، هەم 2- دابنێین تێیدا، بەڵام لە واقع چی؟ لە ڕووی میتافیزیکیەوە چی؟  لەڕووی میتافیزیکیەوە تەنها 2 ڕاستە، نەوەکو 2-. بۆ نمونە ئێمە ئەتوانین بڵێین مێزەکە دوو کەس هەڵیانگرت، بەڵام ناتوانین بڵێین ناقس دوو کەس مێزەکەیان هەڵگرت.1 جا هەر بۆیە، پاش ئەوەی بێرتراند ڕەسڵ لە هەندێ لە نوسینەکانی ئەم جۆرە بەرهەڵستیەی کردبوو،  جۆناسان شافەری فەیلەسوف لە وەڵامیدا دەڵێت: لەم بارەوە (ئەگەر بەقسەی ڕاسڵ بێت)، ڕووداو، یاسا، هۆکار، و لێکدانەوە لە هەمان بەلەمدان. ئەم چەمکانە... ئەرکیان پێدانی تێگەیشتنێکی سیستەماتیکیە لە زانست; خودی خۆیان لە هاوکێشەکان دەرناکەون. لەم ڕوانگەوە، ئارگومێنتەکەی ڕەسڵ لە هی گەمژەیەک ئەچێت بڵێت بیرکاری variabl...

  بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن و ئارگومێنتە گەردوونییەکان یەکێک لەو بەرهەڵستییە باوانەی دژی ئارگومێنتە گەردوونییەکان ئەنجامدراون، بریتیە لە بەرهەڵستی بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن-fallacy of composition. جا لێرەدا دوو ڕێگا هەیە بۆ وەڵامدانەوە، یەکەم ئەوەیە بە شێوەیەک ئارگومێنتەکان پێشکەشبکرێت، کە پەیوەندی نەبێت بە پێکهاتنەوە تا وەکو بەرهەڵستیەکە هیچ پەیوەستبوونێکی نەمێنێت، دووەم ئەوەیە ڕوونی بکەینەوە کە بۆچی تۆمەتبارکردنی ئارگومێنتەکان بە بەرهەڵستی پێکهاتن بێ بنەمایە.  سەرەتا با لە دوومەوە دەستپێبکەین، ئایا بەڕاست ئارگومێنتە کلاسیکیە گەردوونییە باوەکان لە ڕووی validity هەڵەن و دووچاری بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن ئەبن؟ با بزانین بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن چییە. بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن جۆرێکە لەو بەهەڵەداچوونەوانەی کە پەیوەستە بە ماددەی ئارگومێنتەکان. ئەم جۆرە پێمان دەڵێن ئەم ئارگومێنتە، دەرئەنجامەکەی لە پێشەکییەکانەوە نایەت، بۆیە دووچاری بەهەڵەداچوونەوە بووە. با نمونەیەک بدەین تا ڕوونتر بێت مەبەستمان: 1. هەر یەکێک لە بەشەکانی ئەم ئامێرە، کێشی یەک کیلۆ گرامە. 2. کەواتە، ئەم ئامێرە کێشی یەک ک...

بۆچی زنجیرەی گەڕانەوەی بێکۆتا ناکرێت ڕاست بێت؟ بەدرێژایی مێژوو تا ئەمڕۆ چەندین ئارگومێنت پێشکەشکراون بۆ ئەوەی کە بۆچی زنجیرەی هۆکاریی ناکرێت بێ دەستپێک بێت، یەکێک لەو جۆرە نوێیانە بریتیە لە ئارگومێنت لە پارادۆکسی بێکۆتاوە. بۆ ئەم جۆرە ئارگومێنتە، دوو پارادۆکس بەکاردێنم تا وەکو ڕوون ببێتەوە بۆچی زنجیرەی ڕووداوەکان دەبێت هۆکاری یەکەمی هەبێت. پارادۆکس (paradox) واتا دژبەیەکی، وە لە پارادۆسەکانەوە ڕوون دەبێتەوە بیرۆکەی گەڕانەوەی بێکۆتای ڕووداوەکان دەبێتە هۆی دروستبوونی دژ بەیەکی. با بەیەکەوە بڕۆینە لای پارادۆکسەکان: یەکەم: پارادۆکسی ڕۆحکێشەکان. وشەی ڕۆحکێش لەبەرامبەر وشەی (Grim Reaper) بەکاردێنم، کە کارێکتەرێکی خەیاڵییە لە چیرۆک و فلیمەکاندا هەیە و هەڵدەستێت بە ڕۆحکێشانی کەسەکان. بۆ ئەوەی پشانی بدەین کە چۆن زنجیرەیەکی هۆکاریی بێکۆتا دەبێتە هۆی دروستبوونی دژبەیەکی، ئەوا ئەم پارادۆکسە ئەو ئەرکە بەناوازەیی بەجێدێنێت. وادابنێ کەسێکمان هەیە ناوی ئازادە کە دەکوژرێت و دەبێتە قوربانی. ئازاد کاتژمێر ۱۰ی بەیانی زیندووە. جا وادابنێ ژمارەیەکی بێکۆتا ڕۆحکێشمان هەیە کە هەر یەکێکیان کاتێکی دیاریکراوی دان...

  ب ەرهەڵستی گەڕانەوەی بێکۆتا و ئارگومێنتە گەردوونییەکان یەکێک لەو بەرهەڵستیە باوانەی پێشکەشکرابێت، لەدژی ئارگومێنتە گەردوونییەکان بریتیە لە بەرهەڵستی گەڕانەوەی بێکۆتایی هۆکار و کاریگەرییەکان-Infinite regress. بە شێوەیەکی گشتی ئارگومێنتە گەردوونییەکان یەکێک لە ئەرکە سەرەکییەکانیان ئەوەیە پشانی بدەن بۆچی زنجیرەی هۆکار و کاریگەرییەکان بێکۆتا نین بەڵکو سنوردارن، بەڵام هەندێ لە ڤێرشنەکانی ئارگومێنتە گەردوونییەکان ڕێ دەدەن بە ڕێتێچوونی گەڕانەوەی بێکۆتای زنجیرەی هۆکار و کاریگەرییەکان. جا ئێستا یەکێک لەو ڤێرشنانە بەکورتی پێشکەش دەکەم لەسەر بنەمای کارەکانی فەیلەسوف جۆشوا ڕاسمویسن، کە پێی دەڵێت ئارگومێنتی بەندبووییەتی-The dependence argument. پێش ئەوەی بچینە لای ئارگومێنتەکە، سەرەتا هەندێ جیاکاری و خاڵ پێویستە بزانین، وەک ئەوەی کە گەڕانەوەی بێکۆتا یەک جۆر نین بەڵکو ئەکرێت بیکەینە دوو جۆر: 1. گەڕانەوەی بێکۆتای زەمینەدار- grounded  infinite. لەم جۆرەدا، گەرچی زنجیرەی هۆکار و کاریگەرییەکان، بێ سنور و بێکۆتایە ئەوا هێشتا بەندبووە. بەندبووە لەسەر زەمینەیەکی لە پێش یان لە سەروو زنجیرەکە خۆی....

ئارگومێنت لە ڕەچەڵەکی ژیانەوە بۆ بوونی خودا یەکێک لەو مەیدانانەی بەشێک لە ئیمانداران ئارگومێنتی بۆ ئەهێننەوە بۆ بوونی خودا بریتیە لە ڕەچەڵەکی ژیان. گەرچی ئەم جۆرە ئارگۆمێنتە، بە شێوەیەکی گشتی لە فەلسەفەی ئایندا سەرنجی ناخرێتە سەر، ئەوا هێشتا شایستەی ئەوەیە کاتی بۆ تەرخان بکرێت. جا لەم نوسینە هەندێ سەرنج دەربارەی ئەو جۆرە ئارگومێنتە ئاماژە پێدەدەم، سەرەڕای ئەوەی خۆم ئەم جۆرە ئارگومێنتە بەکارناهێنم وەک ئارگومێنتی سەرەکی بەڵام هێشتا پێم خۆشە خوێنەری پێ ئاشنابکەم. ڕەچەڵەکی ژیان یەکێکە لەو نهێنیانەی کە زانایان بەدوایدا وێڵن بیکەنەوە، لەگەڵ پێشکەوتنێکی زۆری زانیاری زانایان دەربارەی پێکهاتەکانی ژیان و پێشکەوتنی تاقیگە و کەرستە و میتۆد و تەکنیەکەکان، هێشتا ڕەچەڵەکی ژیان بەنهێنی ماوەتەوە. ڕەچەڵەکی ژیان ئەتوانین بڵێین لە سێ پرسیار پێکهاتووە: 1.ژیان کەی پەیدابووە؟ 2.ژیان لەکوێ پەیدابووە؟ 3.ژیان چۆن پەیدابووە؟ پرسیاری یەکەم بەوردی نازانین بەڵام بەلایەنی کەم دڵنیاین 3.5 بلیۆن ساڵ لەمەوبەر ژیان بوونی هەبووە لەسەر ئەم زەوییە. ئەمما پرسیاری دووەم و سێیەم ئەوەی هەمانە تەنها بریتیە لە سیناریۆ و گریمانەی...