فەلسەفە-ئیلاهیات-دینناسی

  وەڵامی گومانی دەرچوونی شلەمەنی لەنێوان بڕبڕەی پشت و سنگدا لە قورئاندا یەکێک لەو گومانانەی مشتومڕێکی زۆری هەڵگرتووە بریتیە لە چەند ئایەتێکی سورەتی الطارق کە دەفەرمووێت: ﴿فَلْيَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ * خُلِقَ مِن مَّاءٍ دَافِقٍ * يَخْرُجُ مِن بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾. بەپێی بەرهەڵستیکاران ئەم ئایەتانە هەڵەن چونکە نەیانزانیوە تۆوی پیاو لە گونەکاندا دروست ئەبن بەڵکو بەهەڵە دەڵێت لە بڕبڕەی پشت و سنگدا دروستئەبن. ئەم بەرهەڵستیە وەڵامی جۆراوجۆر دراوەتەوە، جا لێرەدا هەندێ وەڵام دەگوازمەوە کە بۆچی ئایەتەکان ڕاستن و کێشەیان نییە. وەڵام: 1. هەر لە دێرینەوە و بە چەندین سەددەش پێش قورئان لە شارستانیەت و نەتەوە جۆراوجۆرەکاندا، زانراوە گونەکان ڕۆڵیان هەیە بە دروستبوونی تۆو و منداڵبوون. هەر بۆیە دیاردەی خەساندنیان بۆ کۆیلە و هەندێ کەس ئەنجام داوە کاتێک ویستویانە دووربێت لە ژیانی جنس و منداڵخستنەوە. پاشان کەسانێکی وەکو هیپۆکراتس، ئەرستۆ، گەیلن لەنوسینەکانیاندا ئاماژەیان بەڕۆڵی گونەکان کردووە لە دروستبوونی تۆو گەرچی ئەوان لە وردەکاریدا هەڵەیان کردووە. هەر بۆیە ڕێتێنەچووە نوسەری قور...

وەڵامی گومانی لەتبوونی مانگ لە قورئاندا لەتبوونی مانگ لە پێش هیجرەت بۆ مەدینە کە موعجیزەیەکی پەیامبەری خوایە (د.خ) ڕووبەڕووی سێ جۆر بەرهەڵستی باو بووەتەوە، بەم شێوەی خوارەوە: 1. تەنها سەرچاوەی ئیسلامی دەڵێن مانگ لەتبووە و کەسی تر نەیدیوە. 2. لەڕووی زانستیەوە ئەگەر مانگ لەتبێت ئەوا زەوی دووچاری کێشە دەبێت. 3. ناسا و دەزگاکانی بۆشای ئاسمان ناڵێن لەتبووە. وەڵامی بەرهەڵستی یەکەم: ئەم بەرهەڵستیە لە چەند خاڵێکدا وەڵام دەدرێتەوە، سەرەتا سەرچاوەی ئیسلامی کە لێرەدا فەرموودەکانن و ڕووداوەکە دەگوازنەوە بۆمان بەڵگەیە بەسەر هەموو کەسێکەوە باوەڕدار بێت یان نا، چونکە فەرموودەکان لەوپەڕی ئاستی بەهێزیدان و خەبەرێکی ڕاستگۆیانەن. وە ئەتوانن لێرەوە خوێنەربن بۆچی فەرموودەکان دەبنە بەڵگە.1 خاڵێکی تر، بۆچی دەبێت موعجیزەی لەتبوونی مانگ هەموو کەس بیبینێت؟ تەحەددیەکە لەلایەن کافرانی مەککەوە بۆ پەیامبەر بوو، پەیامبەریش وەڵامی تەحەدییەکەیانی دایەوە، بەڵام بپرسین بۆچی ئەبێت کەسانێکی دەرەوەی تەحەددیەکە بیبینن؟ پاشان بێگومان لەکاتی ڕووداوەکە بەشێکی زەوی ڕۆژ بووە و قورسە شتێکی وابینرابێت، لاکەی تریش خەڵکی ئاسای خۆ ئە...

وەڵامی گومانی ڕۆژووگرتنی وشک - بێ ئاو خواردنەوە لە قورئاندا. بەشێک لە ناحەزانی ئیسلام کە دەبینین توێژینەوە بە دوای توێژینەوە سوودەکانی ڕۆژووگرتن دەدۆزنەوە بۆ تەندروستی مرۆڤ و پاراستن لە نەخۆشیگەلێک وەکو شێرپەنجە، ئاراستەیان گۆڕیوە بۆ لای گومانێکی تر، دەڵێن ڕۆژووگرتنی وشک خراپە یاخود بێ سوودە، کە تێیدا ئاویش ناخورێتەوە. بەم کارەش مەبەستیان لێدانە لە فەرمانە قورئانییەکە کە مانگی ڕەمەزانی داناوە بۆ ڕۆژووگرتن لە نوێژی بەیانیەوە تا نوێژی مەغریب و نابێت هیچ بخۆیت و بخۆیتەوە. لە وەڵامدا دوو خاڵە ئاماژە پێدەدەین کە یەکێکیان توێژینەوەیەکی زانستیە کە پشتگیری دەکات لە ڕۆژووگرتنی وشک. خاڵەکەی تریش حەقیقەتێکیە کە دەبێت لە یادمان بێت لە کاتی ڕووبەڕووبوونەوەی بەشێکی بەرچاو لە گومانەکان. 1. ڕۆژووگرتن وەکو پارێزەرێک لەدژی شێرپەنجە توێژینەوەیەکی سەرنجڕاکێش لە جۆرناڵی Metabolism Open بڵاوکرایەوە ساڵی 2023، کە ئەنجام درابوو لەلایەن توێژەرانی پزیشکی زانکۆی Baylor، کە ئەوە پشان دەدات کە ڕۆژووگرتن لە سەرەتای زەردەپەڕ و شەبەقدا تا کۆتای ڕۆژ و ئێوارە بۆ ماوەی چوار هەفتە لەڕووی anti-atherosclerotic و anti-infla...

وەڵامی گومانی ژمارەی جومگە لە فەرموودەدا یەکێک لەو بابەتانەی دەکرێتە شوبهە ئەوەیە پێغەمبەر (د.خ) فەرموویەتی ژمارەی جومگەکانی مرۆڤ 360 دانەیە بەڵام لەڕاستیدا وانییە.1 جا لەم نوسینە دەچین لای چەند سەرچاوەیەکی زانستی کە هاوڕان مرۆڤ 360 جومگەی هەیە و فەرموودەکەی پەیامبەر دروستە. یەکەم سەرچاوە بریتیە لە سەرچاوەیەکی پزیشکی بەناوی Fit and Healthy from 1 to 100 with Nutrition and Exercise لە بڵاوکەرەوەی springer، لە بەشی 83 بەناوی Sport and the Skeletal System دەڵێت:   Of these, humans have 100, and the total  number of joints is 360 (Fig. 83.1). دووەم سەرچاوە بریتیە لە سەرچاوەیەکی پزیشکی بەناوی Biomaterials for Implants and Scaffolds لە بڵاوکەرەوەی springer، لە بەشی 1 بەناوی Multiscale Modelling and Simulation of Musculoskeletal Tissues for Orthopaedics دەڵێت: Derived from the embryonic mesoderm, the human musculoskeletal system is a complex assembly of 206 bones, 360 joints and 640 muscles. سێیەم سەرچاوە بریتیە لە سەرچاوەیەکی پزیشکی بەناوی Grieve's Modern Musculoskeletal Physio...

وەڵامی گومانی خەلقی ئێسک پێش گۆشت لە قورئاندا ئەم گومانە کە پەیوەستە بە کۆرپەلەناسیەوە دەڵێت قورئان هەڵەی کردووە کاتێک دەڵێت «فكسونا العظام لحماً»، چونکە ئێسک و گۆشت بەیەکەوە دروستدەبن نەک ئێسک پێش گۆشت بێت. لە وەڵامدا دەڵێین بەڵێ بەڕاستی ئێسک پێش گۆشت دروستدەبێت گەرچی کاتی نێوانیان کەمی پێدەچێت(هەر بۆیە ئایەتەکەش وشەی فکسونا بەکارهێناوە وەک ئاماژە بۆ خێرایی ماوەکە)، با بڕوانینە ئەم سەرچاوە پزیشکیە1 چی دەڵێت لە لاپەڕە 54 لەباسی گەشەی somite: دەڵێت چونکە sclerotome (ئەو بەشەی somite کە دەبێتە ئێسک) جیابوونەوە-differentiates پێش دوو پێکهێنەرەکەی تر... (مەبەستی dermatome و myotome ە، مایۆتۆمیش ئەو بەشەیە کە دەبێتە گۆشت). پاشان وەکو هەندێک ئاماژەیان داوە2 مەگەر ماسولکە دەستپێک و کۆتای نییە کە پەیوەستە بە ئێسکەوە؟ بەڵێ هەیەتی، ماسولکە لە بەشێکی ئێسکەوە-origin دەستپێدەکات و درێژ دەبێتەوە بۆ-insertion، واتا ماسولکە دەرناکەوێت ئیلا دەبێت ئێسکەکە دەرکەوتبێت. هەر بۆیە ئایەتەکە هیچ کێشەیەکی تێدا نییە. سەرچاوە و تێبینی: 1. Syringomyelia a disorder of CSF circulation. (2014). . Springer Berlin Heid...

وەڵامی گومانی دروستکردنی هەموو شتێک لە جووتێک لە قورئاندا یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی ئەنجام دەدرێت لە دژی قورئان، ئەوەیە کە بەحساب فەرموویەتی هەموو شتێک لە نێر و مێ دروستکراوە لە کاتێکدا ئێمە دەزانین زیندەوەر هەن نێر و مێیان نییە1، کەوابوو ئایەتەکە چۆن ڕاستە؟ وەڵامەکەی شتێکی ئاسانە، ئەویش ئەوەیە بەرهەڵستیکار وشەکان دەگۆڕێ، قورئان نەیفەرمووە هەموو شتێک لە نێر و مێ دروستکراوە بەڵکو فەرموویەتی لە جووتێک دروستمانکردوون، جووتیش قەتیس نابێت لە نێر و مێدا. سەرەتا بچینە لای ئایەتەکان: مِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ / الذاريات : 49 وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ / الرعد : 3 جا ئایەتەکان وەک دەبینی وشەی ”زوج“ بەکاردێنێت، ئەم وشەش واتا جووت کە یەکێک لەوانەی جووت دەیگرێتەوە بریتییە لە نێر و مێ نەک بریتی بێت تەنها لەو مانایە، بەڵکو مانای شتێک و پێچەوانەکەشی دەدات وەک ئەرێنی و نەرێنی، موجب و سالب، یاخوود بەرامبەر بوون دەدات وەک شەو و ڕۆژ، گەرم و سارد و هتد... جا کاتێک ئەڕوانیتە تەفسیرە کلاسیکییەکان موفەسیرینیش ئاماژەیان بە چەندین بەرامبەر ب...

  وەڵامی گومانی دەستنووسەکانی سەنعا و دەستکاری قورئان یەکێک لەو گومانە بەربڵاوانەی هەیە لە دژی ئیسلام، ئەوەیە ئەو دەستنووسانەی دۆزرانەوە لە سەنعای یەمەن جیاوازیان هەیە لەگەڵ قورئانی ئێستا. جا لە سێ خاڵی جیاوازەوە ئەو بانگەشەیە بە درۆ ئەخرێتەوە و پشانی دەدەین کە قورئان پارێزراوە و دەستنووسەکانی سەنعای یەمەنیش پشتڕاستکەرەوەی ئەم حەقیقەتەن. ساڵی 1971 لە مزگەوتێکی سەنعای یەمەن، 12000 پارچە دۆزرانەوە، کە سەر بە 926 موسحەفی قورئان بوون. هەندێک لەم موسحەفانە بە نزیکەیی تەواو بوون، هەندێکیشان چەند پەڕەیەکیان کەم بوو واتا فەوتابوو چەند پەڕەیەکیان. هەندێکیان دەگەڕێنەوە بۆ سەدەی یەکەمی هیجری و تەنانەت هەندێکیان دەگەڕێنەوە بۆ دە بۆ پانزە ساڵ پاش مەرگی پێغەمبەری خودا د.خ. جا یەکێک لەو دەستنووسانە دانەیەکە پێی دەوترێ C-1. جا کاتێک باس لە دەستنووسەکانی سەنعا ئەکرێت عادەتەن مەبەست ئەم دانەیەیە.  ئەم C-1 لەسەر شتێک نوسراوە کە پێی دەوترێت ”palimpsest“ یاخوود بەعەرەبی ”طرس“. ئەم ماددە تایبەتمەندییەکی هەیە ئەویش کاتێک شتی لەسەر ئەنوسی ئەتوانیت بیسڕیتەوە و دیسان شت بنوسیتەوە لەسەری. جا ئەم دەستنوو...

وەڵامی گومانی باران بارین و ڕەگەزی کۆرپەلە لە قورئان بەشێکی ئەو ڕەخنانەی لە ئیسلام دەگیرێن - وەک ئەوەی دەوترێت نوسەری قورئان هەڵەی کردووە لە هەندێ بابەتی زانستی سروشتی و پزیشکی - لەسەر ئەو گریمانە بنیاتنراوە کە خەڵکی سەردەمی وەحی دانەیەکیان تێدا نەبووە ئەقڵی پێبشکێت و هەڵەکە دەستنیشانبکات. بێگومان ئەمەش گریمانەیەکی هەڵەیە. بۆ نمونە، ئەوترێت نوسەری قورئان بارانبارین و ڕەگەزی کۆرپەلەی پەیوەست کردووە بەوەی تەنها خودا ئەیزانێت، بەڵام ئەمڕۆ بە هۆی تەکنەلۆجیاوە ئێمە ئەزانین وەک مرۆڤ و تایبەت نییە بە خودا، بۆ نمونە وەکو ئامێری سۆنەر. جا لێرەدا ئەگەر مانای ئایەتەکان بەو شێوە بێت کە گومانکار وێنای دەکات، کە بریتیە لەوەی قورئان دەڵێت بەس خوا ئەزانێت ڕەحمی ژن چ ڕەگەزێکی تێدایە، یان باران کەی ئەبارێت، ئەوا ئەمە زۆر ئاسان بوو بۆ بێباوەڕانی سەردەمی وەحی کە بەهەڵەی بخەنەوە، ئەوەندە بەس بوو کە سکی ژنێک هەڵبدڕن و بڵێن فەرموو ئەوەتا کۆرپەلەکە نێریە یان مێ. بەڵام بێباوەڕی سەردەمی وەحی تێگەیشتوون لە ئایەتەکە کە باسی چی دەکات، هەربۆیە بەرهەڵستیان نەکردووە لەدژی. ئێستا بابێینە لای ئایا بەس خوا ئەزانێت ڕەگەز...

وەڵامی گومانی خەلقی گەردوون لە نێوان شەش و هەشت ڕۆژی قورئاندا یەکێک لەو بەرهەڵستییە باوانەی دووبارە دەکرێتەوە لە دژی ئیلاهی بوونی قورئان، بریتیە لەو بانگەشەیەی کە قورئان دوو ژمارەی دژبەیەکمان پێدەڵێت دەربارەی ماوەی خەلقی گەردوون، لە لایەک دەڵێت شەش ڕۆژ لەلایەک دەڵێت هەشت ڕۆژ. بەڵام ئایا وایە؟ لە وەڵامدا دەڵێین: قورئانی بە چەندین ئایەت ئەوە دووبارە دەکاتەوە لە سورەتی جیاواز جیاواز، کە گەردوونی لە شەش ڕۆژدا خەلق کردووە وەکو ئەم ئایەتانە: سورة الأعراف / 54. سورة الفرقان / 59. سورة السجدة / 4. سورة ق / 38. سورة الحديد / 4. جا ئەم ئایەتانە کە بەڕوونی دەڵێن شەش ڕۆژ، هەیانە هی مەککەیە هەیانە هی مەدینەیە، هیچ مرۆڤێک نییە ڕێزی ئەقڵی خۆی بگرێت و نوسەری قورئان تۆمەتبار بکات بەوەی کە هەڵەی کردووە و بەپێچەوانەی ئەم ئایەتانە وتبێتی لە هەشت ڕۆژدا خەلقی ئەنجام داوە، چونکە ناکرێت شتێکی زەقی وا نوسەر هەڵەی تێدابکات کە بەردەوام بخوێنرێن لە کاتی جیاجیادا و سورەتەکانیش جیاواز بن. ئەم جۆرە هەڵە، مرۆڤێکی ئاست لاواز لە بیرکردنەوە و یادگە هەڵەی تێدا ناکات، جا چ کەسێکی وەکو پەیامبەر د.خ کە خودی بەرهەڵستیکاران ب...