فەلسەفە-ئیلاهیات-دینناسی

ئاستی زانین و ئاستی بوون خودا هەمیشە لەڕووی بوونەوە یەکەم و زەمینەیە، بەڵام لەڕووی زانینەوە دواتر دێت، چونکە بەشتی تر ئەگەین بە ئەو. فەیلەسوفانی کۆن جیاکارییەکی گرنگیان کردبوو کە بە زانینی ئەم جیاکارییە هەندێ کێشەت تووش نابێت. ئەویش ئەم جیاکردنەوەیە: order of knowing vs order of being ئاستی زانین لەگەڵ ئاستی بوون. بۆ نمونە: 1. ئێمە لەڕێی گەردوونەوە ئەزانین خودا بوونی هەیە، ئەمە ئاستی زانینە. واتا گەردوون یەکەمە ئینجا خودا لەڕووی مەعریفییەوە. بەڵام ئێمە دواتر بۆمان ڕووندەبێتەوە، خودا هەیە بۆیە گەردوون هەیە، واتا گەردوون بەندە لەسەر خودا.1 واتا خودا یەکەمە پاشان شتەکانی تر، لەڕووی مێتافیزیکی و بوونەوە. 2. یان ئێمە بە بەکارهێنانی هۆکارێتی ئەگەین بە بوونی خودا. واتا لەڕووی زانینەوە هۆکارێتی پاشان خودا. بەڵام دواتر دوای شیکاری ئەقڵی، ئەزانین هۆکارێتی بەندە لەسەر خودا و تاکە هۆکاری حەقیقی خودایە (ئەمە باوەڕی خەلقی بەردەوامە بۆ بەرگری بڕوانە ئەو توێژینەوەیە2). واتا لەڕووی بوونەوە خودا پاشان هۆکارێتی. 3. یاخوود بوونی یاسا لۆجیکییەکان، کە لەڕووی زانینەوە لە پێش خوداوە دێن، بۆ نمونە کاتێک ئارگوم...

بەهێزی ئارگومێنتە مەعریفیییەکان بۆ بوونی خودا ئەو ئارگومێنتانەی بەندن لەسەر مەعریفە بۆ بوونی خودا بەهێزیان لەوەدایە، ڕێنادەن بە بێباوەڕ کەیسەکەی ئەسڵەن لە سەرەتاوە پێشکەش بکات. چونکە بێباوەڕ بۆ ئەوەی ئارگومێنت پێشکەش بکات بۆچی ئیمان بە خودا هەڵەیە یان ئیلحاد ڕاستە، ئەبێت باوەڕی وابێت ئەتوانین مەعریفەمان هەبێت، چونکە ئەگەر نەتوانین مەعریفەمان هەبێت ناتوانین هیچ شتێک بڵێین. بەڵام کاتێک باوەڕمان بە ڕێتێچووی مەعریفە دەبێت، ئەبێت پێشگریمانەی باوەڕ بە خودا بکەین گەر نا مەعریفە ڕێتێنەچوو دەبێت. بۆ نمونە ئارگومێنت لە ئەقڵەوە بۆ بوونی خودا، ئەگەر سەرەتا باوەڕمان وانەبێت کە خودا ئەقڵی مرۆڤی وادیزاین کردووە کە موتابەقەی حەقیقەت و جیهانی دەرەکی بێت، ئەوا ناتوانین متمانە بکەین بە شیکار و دەرئەنجامدانی ئەقڵ چونکە ئەوکات ئەقڵ دەبێتە تەنها کارۆکیمیای مێشک کە بەرهەمی زنجیرەی هۆ و کاریگەری ڕووداوەکانی پێشووی گەردوونە. خۆ ئەگەر شیکاری لۆجیکی و دەرئەنجامدانی ئەقڵ حەقیقەت نەپێکێت و نەتوانین بزانین حەقیقەت ئەپێکێت ئەوا هەرچی مەعریفەیە جێگای گومان دەبێت، بە خودی ڕاستبوونی ئیلحادەوە. بڕوانە ئەم دوو ئارگومێنتە...

ئارگومێنت لەدژە ڕیالیزمی مێتافیزیکیەوە بۆ بوونی خودا هەندێ ئارگومێنت پەیوەست بە ئارگومێنت لە ئەقڵەوە بۆ بوونی خودا پێشکەشکراون، لەوانە لە دژە ڕیالیزمی مێتافیزیکیەوە کە ئالڤن پلاتنیگا پێشکەشی کردووە. بەپێی ئالڤن پلاتنیگا ڕەتکردنەوەی ڕیالیزمی مێتافیزیکی تەنها کاتێک دروستە باوەڕدار نەبیت بە خودا، ئەگەر نا تێڕوانینێکی دروستە بەپێچەوانەی تێگەیشتنی هیلاری پوتنامەوە. ڕیالیزمی مێتافیزیکی واتا شتەکانی جیهان بەند نین لەسەر ئەقڵی مرۆڤ، بۆ نمونە خۆر بوونی هەبێت و نۆ هەسارەی بەدەورەوە بێت، بەند نیە لەسەر تێگەیشتن و ئەقڵی من و تۆ. جا ئەگەر ئیلحاد ڕاستبێت، ئەوا ئەقڵی مرۆڤ تەنها بریتی دەبێت لە چالاکی کارۆکیمیای مێشک و بەرهەمی هۆکارەکانی پێشووتر نەوەک توانای شیکاری لۆجیکی و دەرئەنجامدانی هەبێت، بەم پێیەش مەعریفە دەربارەی حەقیقەت جێگای گومان دەبێت. بەڵام باوەڕبوون بەخودا  بە ئاسانی ڕێدەدات بەوەی خودا ئەقڵ دروست دەکات بەشێوەیەک تەبابێت لەگەڵ گەردوون، واتا بە شێوەیەک کە ئەقڵ بتوانێت حەقیقەت دەربارەی جیهان بدۆزێتەوە. ئارگومێنتەکە: 1. ئەگەر ڕیالیزمی مێتافیزیکی و ئیلحاد ڕاست بن ئەوا دووچاری گومانگەرایی د...

هەستی ئەخلاقی و ئەحکامی شەریعەت ئەوەی ئێمە پێی دەڵێین هەستی ئەخلاقی و ویژدان، هەندێ جار پێچەوانەی ئەحکامی شەریعەت دەوەستێتەوە، ئەمەش دەکرێت هۆکارەکەی بریتی بێت لەوەی ئەمە بەشێکە لە تاقیکردنەوەی ژیانی دونیا. بۆ نمونە پێغەمبەر ئیبراهیم داوای لێکرا کوڕەکەی کە منداڵێکی بێتاوانە سەرببڕێت، ئەمە پێچەوانەی هەستی ئەخلاقی و ویژدانی ئیبراهیم بوو، بەڵام پێغەمبەر ئیبراهیم تاقیکردنەوەکە دەرچوو بەوەی ملکەچی نواند بۆ فەرمانەکە و زاڵ بوو بەسەر هەست و سۆزیدا. یان لە باسی جەڵدی زیناکەر، خوای گەورە پاش حوکمەکە ئەفەرمووێت ڕەحمیان پێمەکەن ئەگەر ئیماندارن بە خودا و ڕۆژی دوایی، واتا حوکمەکە جێبەجێ بکەن گەرچی پێچەوانەی سۆز و ڕەحمتانە. واتا ئەو کاتانەی هەستی ئەخلاقی پێچەوانەی حوکمێک دەبێت، ئەوە بەشێکە لە تاقیکردنەوەی دونیا کە تێیدا داواکراوە لێت پابەندی شەریعەت بیت و هەستی ئەخلاقی پشتگوێ بخەیت. واتا هەستی ئەخلاقیش دووچاری تاقیکردنەوە دێت هەروەکو چۆن حەز و ئارەزووەکانمان دووچاری تاقیکردنەوە دێن، بۆ نمونە نەفسی مرۆڤ حەزی لە ئاسودەی و ڕەحەتی و چێژە جیاوازەکانە، کەچی فەرمانی شەریعەت دێت و پێچەوانەی ئەم نەفس و سروشت...

  ئارگومێنت لە تێفکرینی ئەقڵیەوە لە دژی فیزیکگەرایی فیزیکگەرایی بە سادەی بریتیە لەو باوەڕەی: شتێک نییە لەسەرو و ئەودیوی تەن و تەنۆلکەی فیزیکیەوە. بە دەربڕینێکی ئاسان، ئێمەی مرۆڤ هیچ نین جگە لە کۆمەڵە ئەتۆمێک و کارلێکی نێوان ئەتۆمەکان. واتا لە بنچینەدا ئێمە و بەردێک جیاوازیمان نییە هەردووکمان پێکهاتووین تەنها لە ئەتۆم. جا فیزیکگەرایی خاوەنی دوو توخمە: 1.  یەکێکیان ئەوەیە هەموو کاریگەرییەک هۆیەکی/هەلومەرجی پێشوەختەی فیزیکی هەیە کە ئەمە پێی دەوترێ-physical causal completeness. 2. ئەوی تریش ئەوەیە هەر دۆخێکی ئەقڵی-mental بەندە لەسەر پێکهێنەری فیزیکی، بە شێوەیەک هەر گۆڕانێک لە دۆخی ئەقڵی پێویستی بە گۆڕانە لە پێکهێنەرە فیزیکییەکان، کە ئەمە پێی دەوترێ-Supervenience. جا ئێستا با بڕوانینە ئەم ئارگومێنتە لۆجیکیە تا بزانین کێشەی فیزیکگەرایی چییە: 1. مرۆڤ دەمرێت. 2. سوقرات مرۆڤە. 3. کەواتە، سوقرات دەمرێت. ئێمە لەڕێی تێفکرین و شیکاری لۆجیکیەوە گەشتین بە باوەڕێک کە ئەویش ئەوەیە سوقرات دەمرێت، چونکە ئەزانین سوقرات مرۆڤە و هەموو مرۆڤێکیش دەبێت بمرێت. بەڵام ئەگەر فیزیکگەرایی ڕاستبێت، ئەوا ئەو ...

چۆن ویستی ئازادمان هەیە ئەگەر خودا هەموو شتێک بزانێت؟ یەکێک لەو بابەتانەی لە دێرینەوە تا فەلسەفەی ئاینی ئەمڕۆ لەبارەی سیفاتی خوداوە باسکراوە و باس دەکرێت بریتیە لە پەیوەندی نێوان زانستی خودا و ویستی ئازادی مرۆڤ، کە بە سادەیی بریتیە لەمە: ئەگەر خودا کەماڵی زانستی هەبێت، ئەوا هەموو شتێک دەزانێت چ ڕابردوو یان ئێستا و داهاتوو، کەوابوو چۆن دەکرێت مرۆڤ ویستی ئازادی هەبێت؟ ئایا ناکەوینە نێوان دوو هەڵبژاردن، کە ئەوانیش یان مرۆڤ ویستی ئازادی نییە (Fatalism) یان خودا کەماڵی زانستی نییە؟ هەندێک بۆ چارەسەری ئەمە ڕۆشتوون بۆ قبوڵکردنی هەندێ سیستەمی لۆجیکی کە ڕێ دەدات بە قبوڵکردنی دژبەیەکی-paraconsistent logic، تاوەکو هەردوو هەڵبژاردەکە قبوڵ بکەن، بەڵام ئەم سیستەمە لۆجیکییانە سەفسەتەن چونکە ڕێ دەدەن بە هەبوونی دژبەیەکی. جا لێرەدا ئاماژە بە دیدی موتەکەلیمێکی سەدەی هەژدە ئەکەم کە چۆن ئەم بابەتە بە ئاسانی چارەسەر دەکات، ئەویش محمد ئەکرمانی موتەکەلیمە، نازف موختارئۆغلو بەم شێوە باس لە دیدی ئەو دەکات: ئەکرمانی جیاکارییەکی گرنگ ئەکات، کە ئەویش مەعریفە و دیاریکردنە. دەڵێت مەعریفە یەکسان نییە بە دیاریکردن بە...

بنیاتنانی مۆدێلی فیزیکی بە ڕەچاوکردنی مێتافیزیک یەکێک لە کێشەی فیزیکزانەکانی ئەمڕۆ بە گشتی ئەوەیە هەر مۆدێلێک لەڕووی بیرکاریەوە کاربکات، پێشکەشی دەکەن وەک شتێکی ڕەسەن بۆ لێکدانەوەی لایەنێکی گەردوون، بێ ڕەچاوکردنی لایەنی مێتافیزیکی. بۆ نمونە ئەو مۆدێلەی ڕۆجەر پێنرۆس کە پێی دەوترێت Conformal cyclic cosmology بەکورتیCCC، هیچ ڕەچاوکردنێکی مێتافیزیکی تێدا نەکراوە، ئەو مۆدێلە بێکۆتای زنجیرەی هۆکار و کاریگەری پێویست دەکات، بەڵام بێکۆتای زنجیرەی هۆکار و کاریگەری هەروەکو ئارگومێنتە فەلسەفییەکان پشانیان داوە، موستەحیلە بوونی هەبێت.1 هەر بۆیە جۆرج ئێلیسی فیزیکزان و هەندێکی تر، کە ئاگاداری گرنگی ئارگومێنتە فەلسەفییەکانن، لەبارەی ئەو مۆدێلانەی توشی ڕابردوویەکی بێسەرەتامان دەکەن، دەڵێن: ڕابردوویەکی بێسەرەتا لەم ڕوانگەوە ڕێتێچوو نییە-چونکە پێکدێت لە کۆمەڵێکی بێکۆتایی ڕووداو و ساتی تەواوبوو. وە هیچ ڕێگایەکیش نییە بۆ بنیاتنانی کۆمەڵێکی وەها یاخوود بە حەقیقی بکرێت.2 جا ئەم مۆدێلەی ڕۆجەر پێنرۆس تاکە مۆدێل نییە لەم باسەدا بەڵکو چەندینی تر هەن دووچاری هەمان کێشە دەبن، وەک: • Eternal Inflation model (Linde ...

وەڵامی گومانی خەلقی ئێسک پێش گۆشت لە قورئاندا ئەم گومانە کە پەیوەستە بە کۆرپەلەناسیەوە دەڵێت قورئان هەڵەی کردووە کاتێک دەڵێت «فكسونا العظام لحماً»، چونکە ئێسک و گۆشت بەیەکەوە دروستدەبن نەک ئێسک پێش گۆشت بێت. لە وەڵامدا دەڵێین بەڵێ بەڕاستی ئێسک پێش گۆشت دروستدەبێت گەرچی کاتی نێوانیان کەمی پێدەچێت(هەر بۆیە ئایەتەکەش وشەی فکسونا بەکارهێناوە وەک ئاماژە بۆ خێرایی ماوەکە)، با بڕوانینە ئەم سەرچاوە پزیشکیە1 چی دەڵێت لە لاپەڕە 54 لەباسی گەشەی somite: دەڵێت چونکە sclerotome (ئەو بەشەی somite کە دەبێتە ئێسک) جیابوونەوە-differentiates پێش دوو پێکهێنەرەکەی تر... (مەبەستی dermatome و myotome ە، مایۆتۆمیش ئەو بەشەیە کە دەبێتە گۆشت). پاشان وەکو هەندێک ئاماژەیان داوە2 مەگەر ماسولکە دەستپێک و کۆتای نییە کە پەیوەستە بە ئێسکەوە؟ بەڵێ هەیەتی، ماسولکە لە بەشێکی ئێسکەوە-origin دەستپێدەکات و درێژ دەبێتەوە بۆ-insertion، واتا ماسولکە دەرناکەوێت ئیلا دەبێت ئێسکەکە دەرکەوتبێت. هەر بۆیە ئایەتەکە هیچ کێشەیەکی تێدا نییە. سەرچاوە و تێبینی: 1. Syringomyelia a disorder of CSF circulation. (2014). . Springer Berlin Heid...

ئارگومێنت بۆ دژە-ڕیالیزمی ئەخلاقی دژە-ڕیالیزمی ئەخلاقی-Moral anti-realism ئەو تێڕوانینەیە کە دەڵێت شتانێک بوونیان نییە بەناوی حەقیقەتی ئەخلاقی، کە بەشێوەیەکی سەربەخۆ و بابەتییانە بوونیان هەبێت. بە سادەی ئەم تێڕوانینە پێچەوانەی ڕیالیزمی ئەخلاقییە کە پێی وایە حەقیقەتی ئەخلاقی سەربەخۆ لە هەموو شتێک بوونی هەیە. جا لێرەدا دوو ئارگومێنت پێشکەش دەکەم کە بۆچی دژه-ڕیالیزمی ئەخلاقی ڕاستە، یەکێکیان لەناو چوارچێوەی ئیمان بە خودا، ئەوی تریان لەناو چوارچێوەی ماددیگەرایدا. ئارگومێنتەکە لەناو چوارچێوەی ئیمان بە خودا: 1. مۆدێلی خەلقی بەردەوام-occasionalism ڕاستە. 2. بڕیاردانی ئەخلاقی/تێفکرینی ئەخلاقی دۆخی ئەقڵین. 3. خودا خالقی دۆخە ئەقڵییەکانە (لە پێشەکی 1 و 2 ەوە). 4. خودا کەماڵی هێزی هەیە، و ئەتوانێت دۆخگەلێکی جیاوازی ئەقڵی دروستبکات کە تێڕوانینی مرۆڤ بگۆڕێت بۆ ئەخلاق. 5. کەواتە حەقیقەتە ئەخلاقییەکان بوونێکی سەربەخۆیان نییە (لە پێشەکی 1 بۆ 4 ەوە). بەرگری لە پێشەکییەکان: پێشەکی 1: تێڕوانینی خەلقی بەردەوام ئەو تێڕوانینەیە کە خودا جگە لەوەی سەرەتا شتەکانی دروستکردووە، ئەوا بەردەوامیش لە بوون ڕایاندەگرێت...

وەڵامی گومانی دروستکردنی هەموو شتێک لە جووتێک لە قورئاندا یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی ئەنجام دەدرێت لە دژی قورئان، ئەوەیە کە بەحساب فەرموویەتی هەموو شتێک لە نێر و مێ دروستکراوە لە کاتێکدا ئێمە دەزانین زیندەوەر هەن نێر و مێیان نییە1، کەوابوو ئایەتەکە چۆن ڕاستە؟ وەڵامەکەی شتێکی ئاسانە، ئەویش ئەوەیە بەرهەڵستیکار وشەکان دەگۆڕێ، قورئان نەیفەرمووە هەموو شتێک لە نێر و مێ دروستکراوە بەڵکو فەرموویەتی لە جووتێک دروستمانکردوون، جووتیش قەتیس نابێت لە نێر و مێدا. سەرەتا بچینە لای ئایەتەکان: مِنْ كُلِّ شَيْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَيْنِ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ / الذاريات : 49 وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ / الرعد : 3 جا ئایەتەکان وەک دەبینی وشەی ”زوج“ بەکاردێنێت، ئەم وشەش واتا جووت کە یەکێک لەوانەی جووت دەیگرێتەوە بریتییە لە نێر و مێ نەک بریتی بێت تەنها لەو مانایە، بەڵکو مانای شتێک و پێچەوانەکەشی دەدات وەک ئەرێنی و نەرێنی، موجب و سالب، یاخوود بەرامبەر بوون دەدات وەک شەو و ڕۆژ، گەرم و سارد و هتد... جا کاتێک ئەڕوانیتە تەفسیرە کلاسیکییەکان موفەسیرینیش ئاماژەیان بە چەندین بەرامبەر ب...

ناتەواویی بوونەوەران وەک بەڵگە لە دژی خودا؟ یەکێک لەو بابەتانەی کە ئەکرێت لە چەند گۆشەیەکەوە قسەی لەسەر بکرێت بریتیە لە دیزاینی هەندێ زیندەوەر یان هەندێ ئەندام و پێکهێنەری جەستەی زیندەوەران کە بەپێی هەندێک کەس ئەم دیزاینانە جۆرە ناتەواوییەکیان تێدایە، جا ئەم ناتەواویانە چی لێکدانەوەیەکی دروستیان پێدەدا؟ هەندێک پێیان وایە بیردۆزی پەرەسەندن وەک لە خەلقی ڕاستەوخۆ باشتر لێکدانەوە پێشکەش دەکات بۆ ئەم جۆرە ناتەواوییەی بوونەوەران، هەندێکیان تر پێیان وایە نەک پەرەسەندن باشترین لێکدەرەوەیە بەڵکو تەنانەت نەبوونی خودا وەک لە بوونی خودا باشترین لێکدەرەوەی ئەم ناتەواوییە، چونکە ئەگەر خودا هەبێت ئەوا کەماڵی سیفاتی هەیە و ناکرێت خەلقی ناتەواوی هەبێت. جا لەم نوسینە ڕوونی دەکەمەوە بۆچی ناتەواوی لە بوونەوەران بەڵگە نییە بۆ نەبوونی خودا یان کەماڵی خودا. با سەرەتا ئارگومێنتی بەرامبەر دابڕێژین و دواتر سەیر بکەین کێشەکەی چییە، ئارگومێنتەکە: 1. ئەگەر خودایەکی کامڵ هەبێت، ئەوا ناتەواوی لە بوونەوەراندا بوونی نابێت. 2. ناتەواوی لە بوونەوەراندا هەیە. 3. کەواتە خودایەکی کامڵ بوونی نییە. کێشەی ئارگومێنتەکە: پێشەکی...

ناتەبایی ویژدان و ماددیگەرایی زۆرکات بێباوەڕە ماددیگەراکان ئاماژە بە ویژدان دەدەن بەوەی دەبێت بەرز ڕایبگرین و شوێنی بکەوین، بەڵام بێ ئاگا لەوەی ئەگەر جیهانبینیەکەیان ڕاست بێت ئەوا ویژدانی هیچ بەهایەکی نییە. ئارگومێنتەکە: 1. دۆخە عەقڵیەکان بەندن (Supervene) لەسەر دۆخە ماددیەکان (فیزیکگەرایی-Physicalism). 2. ویژدان دۆخێکی ئەقڵییە. 3. کەواتە ویژدان بەندە لەسەر دۆخی ماددی. 4. دۆخی ماددی بەرهەمی هەلومەرجی فیزیکی پێش خۆیەتی (داخراوی هۆکاریی-causal closure). 5. کەواتە ویژدان بەهایەکی نییە. ڕوونکردنەوەی پێشەکییەکان: پێشەکی 1: ئەم پێشەکییە تێڕوانینی فیزیکگەرایی بە ڕاست دائەنێت، کە لەم تێڕوانینەدا مرۆڤ تەنها بریتیە لە تەنێکی ماددی و پێکهاتوو لە ئەتۆم. لەم تێڕوانینەدا مرۆڤ هیچ جیاوازییەکی بنەمایی نییە لەگەڵ بەردێک. لەم تێڕوانینەدا دۆخە ئەقڵییەکان یان وردئەکرێنەوە بۆ دۆخە ماددیەکان (Reductionism)، یان ئەسڵەن باوەڕیان بە دۆخی ئەقڵی نییە (Eliminative) یان پێیان وایە بەندن لەسەر دۆخی ماددی بە شێوەیەک ئەگەر ماددە نەگۆڕدرێت ئەوا دۆخی ئەقڵیش ناگۆڕدرێت کە پێی دەوترێت (supervenience). جا لە فەلسەفەی ئەقڵی...

وەڵامی ئەشاعیرە بۆ ئارگومێنتی شاراوەی خودا لە دژی بوونی خودا  یەکێک لەو ئارگومێنتانەی لە فەلسەفەی ئاین پێشکەشکراون لەدژی بوونی خودا، ئارگومێنتێکە پێی دەوترێت شارەوەیی خودا-The divine hiddeness، کە ئەکرێت بە چەند جۆرێک پێشکەش بکرێت، بەڵام فکرە ساددەکەی ئەمەیە: کەسانێک هەن کە ئینکاری حەق ناکەن و بەڵگەی پێویستیان نەدۆزیوەتەوە بۆ خوا، هەر بۆیە بێباوەڕن. جا ئەگەر خودایەکی کامڵ باش هەبێت ئەوا ڕێنادات شارەوە بێت لەم کەسانە و بەڵگەی پێویستیان ئەداتێ، بەڵام مادام ئەم جۆرە بێباوەڕانە هەن ئەوا خودا بوونی نییە.1 ئەگەر بیکەینە فۆڕمێکی ستانداردی ئارگومێنت، شتێکی ئاوای لێدەردەچێت: 1. ئەگەر خودایەکی کامڵ باش هەبێت، ئەوا خودایەک هەیە هەمیشە کراوەیە بەڕووی پەیوەندی کەسیی لەگەڵ مرۆڤەکان. 2. ئەگەر خودایەک هەبێت هەمیشە کراوە بێت بەڕووی پەیوەندی کەسیی لەگەڵ مرۆڤەکان، ئەوا هیچ مرۆڤێک لە کوفردا نابێت بەهۆی قبوڵنەکردنی حەق. 3. ئەگەر خودایەکی کامڵ باش هەبێت، ئەوا هیچ مرۆڤێک لە کوفردا نابێت بەهۆی قبوڵنەکردنی حەق (لە پێشەکی 1 و 2 ەوە). 4. هەندێ کەس هەن کە لە کوفردان بەبێ ئەوەی بەرهەڵستی حەق و بەڵگە بکەن. 5. ک...

کێشەی خراپە و وەڵامی ئەشاعیرە بۆی کێشەی خراپە یان کێشەی شەڕ لە بوون، یەکێکە لە ئارگومێنتە کلاسیکییەکان کە تا ئەمڕۆ بەکاردەهێنرێت لە دژی بوونی خودا، وە جۆرەها وەڵامی لەبەرامبەر دراوەتەوە. یەکێک لەو جۆرە وەڵامانە پێی دەوترێت Anti-theodicy، کە وەڵامی ئەشاعیرەش لەم جۆرەیە و بە سادەیی پێیان هەڵەیە بەدوای وەڵامدا بگەڕێین کە بۆچی خودا ڕێ دەدا بە بوونی خراپە و لە خوارەوە ڕوونتری دەکەمەوە. با سەرەتا ئارگومێنت لە خراپەوە بۆ نەبوونی خودا بەم شێوەیە پێشکەشی بکەین: 1. مادام خوا کەماڵی هێزی هەیە، ئەوا خودا ئەتوانێت ڕێگری بکات لە هەموو خراپەیەک لە جیهان. 2. مادام خودا کەماڵی زانستی هەیە، ئەوا ئەزانێت چۆن ڕێگری بکات هەموو خراپەیەک لە جیهان. 3. مادام خودا کەماڵی باشی هەیە، ئەوا خودا ئەیەوێت خراپە لە جیهاندا نەبێت. 4. کەواتە ئەگەر خودا هەبێت، ئەوا خراپە بوونی نابێت لە جیهان. 5. بەڵام خراپە لە جیهان بوونی هەیە. 6. کەواتە خودا بوونی نییە.① وەڵامی ئەشاعیرە: پێشەکی 3 بە هەڵە دەزانن، هەر بۆیە دەرئەنجامەکە دانامەزرێت. پێشەکی 3 پێشگریمانەی ئەوە دەکات، حەقیقەتی ئەخلاقی بە شێوەیەکی بابەتی-objectively و سەربەخۆ ل...

  وەڵامی گومانی دەستنووسەکانی سەنعا و دەستکاری قورئان یەکێک لەو گومانە بەربڵاوانەی هەیە لە دژی ئیسلام، ئەوەیە ئەو دەستنووسانەی دۆزرانەوە لە سەنعای یەمەن جیاوازیان هەیە لەگەڵ قورئانی ئێستا. جا لە سێ خاڵی جیاوازەوە ئەو بانگەشەیە بە درۆ ئەخرێتەوە و پشانی دەدەین کە قورئان پارێزراوە و دەستنووسەکانی سەنعای یەمەنیش پشتڕاستکەرەوەی ئەم حەقیقەتەن. ساڵی 1971 لە مزگەوتێکی سەنعای یەمەن، 12000 پارچە دۆزرانەوە، کە سەر بە 926 موسحەفی قورئان بوون. هەندێک لەم موسحەفانە بە نزیکەیی تەواو بوون، هەندێکیشان چەند پەڕەیەکیان کەم بوو واتا فەوتابوو چەند پەڕەیەکیان. هەندێکیان دەگەڕێنەوە بۆ سەدەی یەکەمی هیجری و تەنانەت هەندێکیان دەگەڕێنەوە بۆ دە بۆ پانزە ساڵ پاش مەرگی پێغەمبەری خودا د.خ. جا یەکێک لەو دەستنووسانە دانەیەکە پێی دەوترێ C-1. جا کاتێک باس لە دەستنووسەکانی سەنعا ئەکرێت عادەتەن مەبەست ئەم دانەیەیە.  ئەم C-1 لەسەر شتێک نوسراوە کە پێی دەوترێت ”palimpsest“ یاخوود بەعەرەبی ”طرس“. ئەم ماددە تایبەتمەندییەکی هەیە ئەویش کاتێک شتی لەسەر ئەنوسی ئەتوانیت بیسڕیتەوە و دیسان شت بنوسیتەوە لەسەری. جا ئەم دەستنوو...

ئایا خودڕامان کەرستەیەکی باشە بۆ لێکۆڵینەوە لە بابەتی هۆشی مرۆڤ؟ خودڕامان-introspection بریتییە لەو بە ئاگابوونە ڕاستەوخۆیەت کە دەربارەی شتەکان هەتە، وەکو فکرەکانت، هەستەکانت، ئەزموونەکانت. بۆ نمونە تۆ قاوە دەخۆیتەوە، ئەزموونی قاوەخواردنەوەکە شتێکه ڕاستەوخۆ دەیزانیت و خۆت ئەیچێژیت، واتا بەخوداڕامان ئەزانیت قاوە ئەخۆیتەوە. یان ئەم وشانە کە ئەیانخوێنیتەوە، ئەم ئەزموونە بە خودڕامان دەیزانیت. جا پرسین ئایا ئەمە کەرستەیەکی باشە بۆ دۆزینەوەی حەقیقەت دەربارەی هۆش و ئاگایی؟ وەڵامەکە بەپێچەوانەی هەندێ فەیلەسوف بەڵێیە، بۆ پشاندانی وەڵامەکەش فەیلەسوف جۆشوا ڕاسموسن سێ خاڵ ئاماژە پێدەدات: 1. ئەم خاڵە پێناسەدانە بە خودڕامان کە لەسەرەوە ئاماژەم پێداوە. 2. ڕاسموسن لەم خاڵەدا دەڵێت ئەبێت بزانین ئێمە دەڵێین، ئەکرێت خودڕامان تووشی هەڵەمان بکات. واتا ئێمە هاوڕاین هەندێ جار هەڵەدەکەین، بۆ نمونە بەهەڵە شتێکت بیرکەوێتەوە کە تۆزێک لەمەوپێش بیرت لێکردوەتەوە. بەڵام ئەم هەڵانە لە خودڕامان بەندن لەسەر دەرئەنجامدانی هەڵە-دەرئەنجامدانێک کە بازی دابێت بەسەر ئەو ئەزموونەی لە خودڕامانەوە دەستمان کەوتووە، نەوەک کێشەکە ...

وەڵامی گومانی باران بارین و ڕەگەزی کۆرپەلە لە قورئان بەشێکی ئەو ڕەخنانەی لە ئیسلام دەگیرێن - وەک ئەوەی دەوترێت نوسەری قورئان هەڵەی کردووە لە هەندێ بابەتی زانستی سروشتی و پزیشکی - لەسەر ئەو گریمانە بنیاتنراوە کە خەڵکی سەردەمی وەحی دانەیەکیان تێدا نەبووە ئەقڵی پێبشکێت و هەڵەکە دەستنیشانبکات. بێگومان ئەمەش گریمانەیەکی هەڵەیە. بۆ نمونە، ئەوترێت نوسەری قورئان بارانبارین و ڕەگەزی کۆرپەلەی پەیوەست کردووە بەوەی تەنها خودا ئەیزانێت، بەڵام ئەمڕۆ بە هۆی تەکنەلۆجیاوە ئێمە ئەزانین وەک مرۆڤ و تایبەت نییە بە خودا، بۆ نمونە وەکو ئامێری سۆنەر. جا لێرەدا ئەگەر مانای ئایەتەکان بەو شێوە بێت کە گومانکار وێنای دەکات، کە بریتیە لەوەی قورئان دەڵێت بەس خوا ئەزانێت ڕەحمی ژن چ ڕەگەزێکی تێدایە، یان باران کەی ئەبارێت، ئەوا ئەمە زۆر ئاسان بوو بۆ بێباوەڕانی سەردەمی وەحی کە بەهەڵەی بخەنەوە، ئەوەندە بەس بوو کە سکی ژنێک هەڵبدڕن و بڵێن فەرموو ئەوەتا کۆرپەلەکە نێریە یان مێ. بەڵام بێباوەڕی سەردەمی وەحی تێگەیشتوون لە ئایەتەکە کە باسی چی دەکات، هەربۆیە بەرهەڵستیان نەکردووە لەدژی. ئێستا بابێینە لای ئایا بەس خوا ئەزانێت ڕەگەز...

ڕۆحێکی ناماددی وەکو وەڵامێک بۆ بەرهەڵستی جیابوونەوە یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی پێشکەشکراون لە تێڕوانینی سایکۆلۆجی بۆ مانەوەی تەنەکان بەناو کاتدا-persistence بریتیە لە بەرهەڵستی جیابوونەوە-fission problem. تێڕوانینی سایکۆلۆجیانە بۆ مانەوەی تەنەکان، یەکێک لەو تێڕوانینانەی پێشکەشکراوە کە چۆن مرۆڤ بەناو کاتدا وەکو خۆی دەمێنێنەوە، بۆ نمونە من قژم درێژە لە کاتی 1 و قژم دەبڕم لە کاتی 2، ئایا من بوومە شتێکی تر یان هەر وەکو خۆم ماومەتەوە؟ بەپێی بنەمای جیانەکراوە لێکچووەکانی لایبنز، ئەگەر دوو تەن لە هەموو شتێکیشدا وەکو یەکبن جگە لە یەک تایبەتمەندی نەبێت، ئەوا دوو تەنی جیاوازن نەک هەمان تەن. جا بەپێی ئەم بنەمایە قژبڕینی من ئەبێتە هۆی دوو تایبەتمەندی جیاواز، لەکاتی یەک تایبەتمەندی قژی درێژ ئامادەیی هەیە، لە کاتی 2 تایبەتمەندی قژی کورت، کەوابوو ناکرێت من وەکو خۆم مابمەوە. بێگومان جەستەمان بەردەوام گەردی نوێ جێگای گەردی کۆن دەگرێتەوە، کەوابوو هەر ساتە و تەنێکی نوێ بوونی هەیە، بەڵام ئایا ئەمە پێچەوانەی ڕاستی نییە؟ بۆ نمونە مەگەر من بە دە ساڵی هەر منەکەی ئێستا نیم؟ ئا لێرەوەیە، تێڕوانینی سایکۆلۆجی دێت دە...

ئارگومێنتی هەمانبوونی خود بەناو کاتدا بۆ بوونی ڕۆح بێگومان بە درێژای مێژوو تا ئەمڕۆی فەلسەفەی عەقڵ، چەندین ئارگومێنت پێشکەشکراوە و گفتوگۆ کراوە لەسەر ئەوەی مرۆڤ چییە؟ ئایا تەنها جەستەیەکی فیزیکییە و تەواو؟ یاخوود ڕۆحێکی ناماددیشی هەیە؟  جا لێرەدا بەکورتی ئارگومێنتێک باس دەکەم کە بۆچی پێمان وابێت ئێمە بریتی نییە لە تەنها جەستەیەکی فیزیکی، ئارگومێنتەکە پێی دەوترێت: ئارگومێنتی هەمانبوونی خود بەناو کاتدا بۆ بوونی ڕۆح 1. ئەگەر شتێک تەنی فیزیکی بێت، پێکهاتووە لە هەندێ بەش، ئەگەر بەشەکانی بگۆڕدرێن، ئەوا بە درێژایی کات وەک هەمان تەن، نامێننەوە. 2. جەستەی فیزیکی و مێشکم تەنی فیزیکی پێکهاتوون لە بەش. 3. کەواتە، جەستەی فیزیکی و مێشکم بە درێژایی کات نامێننەوە وەکو هەمان تەن، ئەگەر بێتو بەشەکانی بگۆڕدرێن. 4. جەستەی فیزیکی و مێشکم هەمیشە بەشەکانی دەگۆڕدرێن. 5. کەواتە، جەستەی فیزیکی و مێشکم نامێننەوە بە درێژایی کات وەکو هەمان تەن. 6. من بە درێژایی کات وەک هەمان تەن ئەمێنمەوە. 7. کەواتە من جەستەی فیزیکی و مێشکم نیم. 8. من یان ڕۆحم یان جەستەی فیزیکی و مێشک. 9. کەواتە من ڕۆحم. پێشەکی 2 و 4 جێگای گفت...

ستیڤن هاوکینگ و نەبوونی کات بۆ خالق یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی هاوکینگ ئەیکات لە دژی دروستکردنی گەردوون لە لایەن خالقێکەوە بریتیە لە نەبوونی کات پێش گەردوون. هاوکینگ دەڵێت: ناتوانیت بگەیت بە کاتێک کە لە پێش تەقینەوە مەزنەکەیە چونکە پێش تەقینەوە مەزنەکە کات بوونی نەبووە. لەکۆتایدا شتێکمان دۆزیەوە کە هۆکاری نییە، چونکە کاتێک نەبووە کە هۆکارەکە لە خۆبگرێت. بۆ من ئەمە واتای ئەوەیە هیچ ئەگەرییەک نییە بۆ بوونی دروستکەر، چونکە کات نەبووە تا دروستکەر لە خۆبگرێت.1 ئەم بانگەشەیەی ستیڤن ئەتوانرێت لە چەند ڕوویەکەوە وەڵام بدرێتەوە: یەکەم وەڵام ئەوەیە بۆچی پێمان وابێت خودا پێویستی بەوەیە لەناو کاتدا بێت تا وەکو ببێتە هۆکاری شتێک یان ڕووداوێک؟ بۆچی ئەم گریمانەیە قبوڵ بکەین؟ هاوکینگ پاساوێکی بەهێزمان پێنادات بەڵکو ئەوەی وەک هۆکار ئەتوانێت بیڵێت ئەوەیە ئەزموون پێمان دەڵێن هۆکار لەڕووی کاتەوە پێش کاریگەرییە، بەڵام ئەمە هۆکارێکی بەس نییە بەڵکو بریتییە لە گشتاندنێکی ڕووکەشییانە. دووەم وەڵام ئەوەیە، بەپێی ئارگومێنتی (Modus Tollens)ی ئاندریو لوک بۆ بنەمای هۆکارێتی، گرنگ نییە کات هەبووبێت پێشتر یان نا، بەڵکو ئە...