فەلسەفە-ئیلاهیات-دینناسی

ئارگومێنت لە خودڕامانەوە بۆ بوونی ڕۆحی ناماددیی یەکێک لەو ئارگومێنتانەی بەکاردێت بۆ بوونی ڕۆحی ناماددی و پشاندانی ئەوەی کە بۆچی مرۆڤ بریتی نییە تەنها لە جەستەی ماددی بریتیە لە هانابردن بۆ لای خودڕامان. ئارگومێنتەکە: 1. دۆخە ئەقڵیەکانم بە خودڕامان ناسراون کە ئەزموونی هۆش و ئاگاییمن. 2. دۆخەکانی مێشکم بە خودڕامان نانەسراون کە ئەزموونی هۆش و ئاگایمبن. 3. کەواتە دۆخی ئەقڵی و دۆخی مێشک هەمان شت نین. ئەم ئارگومێنتە دەڵێت من بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ ئاشنایم هەیە بە دۆخە ئەقڵییەکانمان، بۆ نمونە کاتێک ئازارێکی جەستەم هەیە بەڵام هیچ ئاشناییەکم نییە بەوەی لەڕووی مێشکەوە چی ڕوودەدات لە دەمار و چالاکی کارۆکیمیای. جا ئەگەر دوو شتیش هەمان تایبەتمەندیان نەبێت ئەوا جیاوازن لەیەک و هەمان شت نین. کەوابوو دۆخی ئەقڵی هەمان دۆخی مێشک نین. جا ئێستا ئەم ئارگومێنتە دووچاری چەند بەرهەڵستیەک کراوە لەوانە: بەرهەڵستی یەکەم: 1. بەرهەڵستیەکە پێی دەوترێت Intentional fallacy، کە بەم شێوەیە: 1. محمد علی ناسراوە پاڵەوانی بۆکسێن بووە. 2. کاسیۆس کلای ناسراو نییە پاڵەوانی بۆکسێن بووە. کەواتە محمد و کاسیۆس یەکسان نین. کێشەکە ئەو...

  بۆچی ماددە لە ئەوپەڕی ئاڵۆزیشدا ناتوانێت هۆش و ئاگای بەرهەم بێنێت؟ هەموو ئارگومێنتەکانی دژی فیزیکیگەرایی1 کە هەیە لە ئەدەبیاتی فەلسەفەی ئەقڵ، ئامانجیان بەهەڵەخستنەوەی فیزیکگەراییە، جا لێرەدا ئاماژە بە یەکێک لەو ئارگومێنتانە ئەدەم کە ڕواڵەتییەن بەهێز ئەبینیم: 1. فیزیکگەرایی ڕاستە. 2. ئەگەر فیزیکگەرایی ڕاستبێت، ئەوا خودی خاوەن ئاگایی بوونی نابێت. 3. خودی خاوەن ئاگایی بوونی هەیە. 4. کەواتە پێشەکی یەک هەڵەیە. پێشەکی 1: فیزیکگەرایی گریمانەکەیە کە ئەمانەوێ هەڵەبوونی پشان بدەین، لێرەدا وادائەنێین ڕاستە و مرۆڤ تەنها بریتیە لە جەستەیەکی فیزیکی پێکهاتوو لە ئەتۆم. پێشەکی 2: ئەگەر فیزیکگەرایی ڕاستبێت، ئەوا هەموو شتێک پێکهاتووە لە ئەتۆم و کارلێکی ئەتۆمەکان. ئێ ڕوونە ئەتۆمەکان تاک بەتاک خاوەنی هۆش و ئاگایی نین، ئەمە شتێکە فیزیکگەراکانیش هاوڕان لەسەری.2 بەڵام ئەوان پێیان وایە ئەگەر ماددە بگاتە دۆخێکی زۆر ئاڵۆزی تایبەت بۆ نمونە وەکو سیستەمی دەماری و مێشکی مرۆڤ ئەوا هۆش و ئاگایی دروستدەبێت. لەم خاڵەدا ئەکرێت ئاماژەبدەین بە ئارگومێنتە باوە دژە فیزیکگەراییەکان بەڵام لێرەدا ئەمەوێ ئاماژە بە شتێکی ت...

  بۆچی تێڕوانینی پانسایکیزم-panpsychism کێشەدارە؟ لە فەلسەفەی ئەقڵدا بەپێی تێڕوانینێک کە پێی ئەوترێت - panpsychism هەموو گەردوون و هەموو شتێک هۆش و ئاگاییان هەیە. واتا بەپێی ئەم تێڕوانینە ئەوە هەر ئێمەی مرۆڤ نین کە هۆشمان هەیە بەڵکو ئەتۆم بە ئەتۆم هۆشیان هەیە.1 وە ئەم تێڕوانینە تەواو پێچەوانەی تێڕوانینی لەخۆکۆڵکەرە-elminativism کە دەڵێت هۆش و ئاگایی بوونی نییە و هیچ شتێک هۆشی نییە بەمرۆڤیشەوە.2 ئەگەر چی ئەم تێڕوانینە ئارگومێنتەکانی سەرنجڕاکێشن و نیشانەی پرسیاری جددی دروستئەکەن لەسەر تێڕوانینەکانی تر بەتایبەت ئەوانەی ئینکاری هۆش و ئاگایی ئەکەن کە بەشێکی سەرەکی بن لەم بوونە، ئەوا خۆشی کێشەدارە. لەوانە بەرهەڵستیەکە کەپێی ئەڵێن - The combination problem. بە سادەیی بریتیە لەمە: ئەگەر هەر ئەتۆمێک جۆرێک لە هۆشی خۆی هەبێت، ئەوا کاتێک مرۆڤ پێکدێنن هۆش و ئاگاییەکی جیاواز بەرهەم دێت بەڵام چۆن ئەکرێت هۆش و ئاگاییەکی جیاواز لە ئەتۆمەکانەوە دروست بێت کە خۆیان خاوەندارێتی ناکەن؟ با بڵێین ئەتۆمەکان بەجیا هۆشێکیان هەیە بەناوی س، کاتێک کۆئەبنەوە جۆرێکی جیاواز لە هۆش دروستئەبێت بەناوی ش، ئێ لێرەدا وا...

ب ۆچی تێڕوانینی لەخۆکۆڵکەر - elminativism تێڕوانینێکی خۆبەهەڵەخەرەوەیە؟ لە فەلسەفەی ئەقڵدا تێڕوانینێکی سەیر هەیە کە هەندێ لایەنگری هەیە پێی دەوترێت لەخۆکۆڵکەر - elimnativism چونکە دێت خۆی ڕزگار دەکات لەو کێشانەی کە دروستبوون لەسەر پەیوەندی نێوان هۆش و ئاگایی و دۆخە ئەقڵییەکان لەگەڵ جەستە و مێشکی فیزیکی.1 چۆن خۆی ڕزگار دەکات؟ خۆی ڕزگار دەکات بەوەی دێت ئینکاری بوونی هۆش و ئاگایی (Phenominal consciousness) و دۆخی ئەقڵی دەکات و دەڵێت بوونیان نییە. بە دەربڕینێکی تر بوونەوەرێک بوونی نییە کە هۆش و ئاگایی هەبێت ئەمەش واتای ئەوەیە شتانێک بەناوی بیرۆکە و باوەڕ و هەست و هتد بوونی نییە. جا کێشەیەکی سەرەکی ئەم تێڕوانینیە ئەوەیە ئەگەر ڕاست وەریبگرین ئەوا ئەو زەمینەی لەسەری وەستاوە ئەکەوێت و بەمەش دووچاری خۆبەهەڵەخستنەوە ئەبێت. چونکە ئەم تێڕوانینە ئینکاری هۆش و ئاگایی ئەکات، هۆش و ئاگایی مەبەست لێی ئەو چەمکەیە کە فەیلەسوفان پێی دەڵێن Phenominal consciousness. ئەم چەمکەش پەیوەستە بە چەمکێکی تر کە پێی دەڵێن what it is like، کە بە سادەیی بریتیە لەو هۆش و ئاگاییە ڕاستەوخۆیە بە ئەزموونەکانت کە تایبەتە بە ...

بەهێزی ئارگومێنتە مەعریفیییەکان بۆ بوونی خودا ئەو ئارگومێنتانەی بەندن لەسەر مەعریفە بۆ بوونی خودا بەهێزیان لەوەدایە، ڕێنادەن بە بێباوەڕ کەیسەکەی ئەسڵەن لە سەرەتاوە پێشکەش بکات. چونکە بێباوەڕ بۆ ئەوەی ئارگومێنت پێشکەش بکات بۆچی ئیمان بە خودا هەڵەیە یان ئیلحاد ڕاستە، ئەبێت باوەڕی وابێت ئەتوانین مەعریفەمان هەبێت، چونکە ئەگەر نەتوانین مەعریفەمان هەبێت ناتوانین هیچ شتێک بڵێین. بەڵام کاتێک باوەڕمان بە ڕێتێچووی مەعریفە دەبێت، ئەبێت پێشگریمانەی باوەڕ بە خودا بکەین گەر نا مەعریفە ڕێتێنەچوو دەبێت. بۆ نمونە ئارگومێنت لە ئەقڵەوە بۆ بوونی خودا، ئەگەر سەرەتا باوەڕمان وانەبێت کە خودا ئەقڵی مرۆڤی وادیزاین کردووە کە موتابەقەی حەقیقەت و جیهانی دەرەکی بێت، ئەوا ناتوانین متمانە بکەین بە شیکار و دەرئەنجامدانی ئەقڵ چونکە ئەوکات ئەقڵ دەبێتە تەنها کارۆکیمیای مێشک کە بەرهەمی زنجیرەی هۆ و کاریگەری ڕووداوەکانی پێشووی گەردوونە. خۆ ئەگەر شیکاری لۆجیکی و دەرئەنجامدانی ئەقڵ حەقیقەت نەپێکێت و نەتوانین بزانین حەقیقەت ئەپێکێت ئەوا هەرچی مەعریفەیە جێگای گومان دەبێت، بە خودی ڕاستبوونی ئیلحادەوە. بڕوانە ئەم دوو ئارگومێنتە...

ئارگومێنت لەدژە ڕیالیزمی مێتافیزیکیەوە بۆ بوونی خودا هەندێ ئارگومێنت پەیوەست بە ئارگومێنت لە ئەقڵەوە بۆ بوونی خودا پێشکەشکراون، لەوانە لە دژە ڕیالیزمی مێتافیزیکیەوە کە ئالڤن پلاتنیگا پێشکەشی کردووە. بەپێی ئالڤن پلاتنیگا ڕەتکردنەوەی ڕیالیزمی مێتافیزیکی تەنها کاتێک دروستە باوەڕدار نەبیت بە خودا، ئەگەر نا تێڕوانینێکی دروستە بەپێچەوانەی تێگەیشتنی هیلاری پوتنامەوە. ڕیالیزمی مێتافیزیکی واتا شتەکانی جیهان بەند نین لەسەر ئەقڵی مرۆڤ، بۆ نمونە خۆر بوونی هەبێت و نۆ هەسارەی بەدەورەوە بێت، بەند نیە لەسەر تێگەیشتن و ئەقڵی من و تۆ. جا ئەگەر ئیلحاد ڕاستبێت، ئەوا ئەقڵی مرۆڤ تەنها بریتی دەبێت لە چالاکی کارۆکیمیای مێشک و بەرهەمی هۆکارەکانی پێشووتر نەوەک توانای شیکاری لۆجیکی و دەرئەنجامدانی هەبێت، بەم پێیەش مەعریفە دەربارەی حەقیقەت جێگای گومان دەبێت. بەڵام باوەڕبوون بەخودا  بە ئاسانی ڕێدەدات بەوەی خودا ئەقڵ دروست دەکات بەشێوەیەک تەبابێت لەگەڵ گەردوون، واتا بە شێوەیەک کە ئەقڵ بتوانێت حەقیقەت دەربارەی جیهان بدۆزێتەوە. ئارگومێنتەکە: 1. ئەگەر ڕیالیزمی مێتافیزیکی و ئیلحاد ڕاست بن ئەوا دووچاری گومانگەرایی د...

  ئارگومێنت لە تێفکرینی ئەقڵیەوە لە دژی فیزیکگەرایی فیزیکگەرایی بە سادەی بریتیە لەو باوەڕەی: شتێک نییە لەسەرو و ئەودیوی تەن و تەنۆلکەی فیزیکیەوە. بە دەربڕینێکی ئاسان، ئێمەی مرۆڤ هیچ نین جگە لە کۆمەڵە ئەتۆمێک و کارلێکی نێوان ئەتۆمەکان. واتا لە بنچینەدا ئێمە و بەردێک جیاوازیمان نییە هەردووکمان پێکهاتووین تەنها لە ئەتۆم. جا فیزیکگەرایی خاوەنی دوو توخمە: 1.  یەکێکیان ئەوەیە هەموو کاریگەرییەک هۆیەکی/هەلومەرجی پێشوەختەی فیزیکی هەیە کە ئەمە پێی دەوترێ-physical causal completeness. 2. ئەوی تریش ئەوەیە هەر دۆخێکی ئەقڵی-mental بەندە لەسەر پێکهێنەری فیزیکی، بە شێوەیەک هەر گۆڕانێک لە دۆخی ئەقڵی پێویستی بە گۆڕانە لە پێکهێنەرە فیزیکییەکان، کە ئەمە پێی دەوترێ-Supervenience. جا ئێستا با بڕوانینە ئەم ئارگومێنتە لۆجیکیە تا بزانین کێشەی فیزیکگەرایی چییە: 1. مرۆڤ دەمرێت. 2. سوقرات مرۆڤە. 3. کەواتە، سوقرات دەمرێت. ئێمە لەڕێی تێفکرین و شیکاری لۆجیکیەوە گەشتین بە باوەڕێک کە ئەویش ئەوەیە سوقرات دەمرێت، چونکە ئەزانین سوقرات مرۆڤە و هەموو مرۆڤێکیش دەبێت بمرێت. بەڵام ئەگەر فیزیکگەرایی ڕاستبێت، ئەوا ئەو ...

ئارگومێنت بۆ دژە-ڕیالیزمی ئەخلاقی دژە-ڕیالیزمی ئەخلاقی-Moral anti-realism ئەو تێڕوانینەیە کە دەڵێت شتانێک بوونیان نییە بەناوی حەقیقەتی ئەخلاقی، کە بەشێوەیەکی سەربەخۆ و بابەتییانە بوونیان هەبێت. بە سادەی ئەم تێڕوانینە پێچەوانەی ڕیالیزمی ئەخلاقییە کە پێی وایە حەقیقەتی ئەخلاقی سەربەخۆ لە هەموو شتێک بوونی هەیە. جا لێرەدا دوو ئارگومێنت پێشکەش دەکەم کە بۆچی دژه-ڕیالیزمی ئەخلاقی ڕاستە، یەکێکیان لەناو چوارچێوەی ئیمان بە خودا، ئەوی تریان لەناو چوارچێوەی ماددیگەرایدا. ئارگومێنتەکە لەناو چوارچێوەی ئیمان بە خودا: 1. مۆدێلی خەلقی بەردەوام-occasionalism ڕاستە. 2. بڕیاردانی ئەخلاقی/تێفکرینی ئەخلاقی دۆخی ئەقڵین. 3. خودا خالقی دۆخە ئەقڵییەکانە (لە پێشەکی 1 و 2 ەوە). 4. خودا کەماڵی هێزی هەیە، و ئەتوانێت دۆخگەلێکی جیاوازی ئەقڵی دروستبکات کە تێڕوانینی مرۆڤ بگۆڕێت بۆ ئەخلاق. 5. کەواتە حەقیقەتە ئەخلاقییەکان بوونێکی سەربەخۆیان نییە (لە پێشەکی 1 بۆ 4 ەوە). بەرگری لە پێشەکییەکان: پێشەکی 1: تێڕوانینی خەلقی بەردەوام ئەو تێڕوانینەیە کە خودا جگە لەوەی سەرەتا شتەکانی دروستکردووە، ئەوا بەردەوامیش لە بوون ڕایاندەگرێت...

ناتەبایی ویژدان و ماددیگەرایی زۆرکات بێباوەڕە ماددیگەراکان ئاماژە بە ویژدان دەدەن بەوەی دەبێت بەرز ڕایبگرین و شوێنی بکەوین، بەڵام بێ ئاگا لەوەی ئەگەر جیهانبینیەکەیان ڕاست بێت ئەوا ویژدانی هیچ بەهایەکی نییە. ئارگومێنتەکە: 1. دۆخە عەقڵیەکان بەندن (Supervene) لەسەر دۆخە ماددیەکان (فیزیکگەرایی-Physicalism). 2. ویژدان دۆخێکی ئەقڵییە. 3. کەواتە ویژدان بەندە لەسەر دۆخی ماددی. 4. دۆخی ماددی بەرهەمی هەلومەرجی فیزیکی پێش خۆیەتی (داخراوی هۆکاریی-causal closure). 5. کەواتە ویژدان بەهایەکی نییە. ڕوونکردنەوەی پێشەکییەکان: پێشەکی 1: ئەم پێشەکییە تێڕوانینی فیزیکگەرایی بە ڕاست دائەنێت، کە لەم تێڕوانینەدا مرۆڤ تەنها بریتیە لە تەنێکی ماددی و پێکهاتوو لە ئەتۆم. لەم تێڕوانینەدا مرۆڤ هیچ جیاوازییەکی بنەمایی نییە لەگەڵ بەردێک. لەم تێڕوانینەدا دۆخە ئەقڵییەکان یان وردئەکرێنەوە بۆ دۆخە ماددیەکان (Reductionism)، یان ئەسڵەن باوەڕیان بە دۆخی ئەقڵی نییە (Eliminative) یان پێیان وایە بەندن لەسەر دۆخی ماددی بە شێوەیەک ئەگەر ماددە نەگۆڕدرێت ئەوا دۆخی ئەقڵیش ناگۆڕدرێت کە پێی دەوترێت (supervenience). جا لە فەلسەفەی ئەقڵی...

ئایا خودڕامان کەرستەیەکی باشە بۆ لێکۆڵینەوە لە بابەتی هۆشی مرۆڤ؟ خودڕامان-introspection بریتییە لەو بە ئاگابوونە ڕاستەوخۆیەت کە دەربارەی شتەکان هەتە، وەکو فکرەکانت، هەستەکانت، ئەزموونەکانت. بۆ نمونە تۆ قاوە دەخۆیتەوە، ئەزموونی قاوەخواردنەوەکە شتێکه ڕاستەوخۆ دەیزانیت و خۆت ئەیچێژیت، واتا بەخوداڕامان ئەزانیت قاوە ئەخۆیتەوە. یان ئەم وشانە کە ئەیانخوێنیتەوە، ئەم ئەزموونە بە خودڕامان دەیزانیت. جا پرسین ئایا ئەمە کەرستەیەکی باشە بۆ دۆزینەوەی حەقیقەت دەربارەی هۆش و ئاگایی؟ وەڵامەکە بەپێچەوانەی هەندێ فەیلەسوف بەڵێیە، بۆ پشاندانی وەڵامەکەش فەیلەسوف جۆشوا ڕاسموسن سێ خاڵ ئاماژە پێدەدات: 1. ئەم خاڵە پێناسەدانە بە خودڕامان کە لەسەرەوە ئاماژەم پێداوە. 2. ڕاسموسن لەم خاڵەدا دەڵێت ئەبێت بزانین ئێمە دەڵێین، ئەکرێت خودڕامان تووشی هەڵەمان بکات. واتا ئێمە هاوڕاین هەندێ جار هەڵەدەکەین، بۆ نمونە بەهەڵە شتێکت بیرکەوێتەوە کە تۆزێک لەمەوپێش بیرت لێکردوەتەوە. بەڵام ئەم هەڵانە لە خودڕامان بەندن لەسەر دەرئەنجامدانی هەڵە-دەرئەنجامدانێک کە بازی دابێت بەسەر ئەو ئەزموونەی لە خودڕامانەوە دەستمان کەوتووە، نەوەک کێشەکە ...

ڕۆحێکی ناماددی وەکو وەڵامێک بۆ بەرهەڵستی جیابوونەوە یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی پێشکەشکراون لە تێڕوانینی سایکۆلۆجی بۆ مانەوەی تەنەکان بەناو کاتدا-persistence بریتیە لە بەرهەڵستی جیابوونەوە-fission problem. تێڕوانینی سایکۆلۆجیانە بۆ مانەوەی تەنەکان، یەکێک لەو تێڕوانینانەی پێشکەشکراوە کە چۆن مرۆڤ بەناو کاتدا وەکو خۆی دەمێنێنەوە، بۆ نمونە من قژم درێژە لە کاتی 1 و قژم دەبڕم لە کاتی 2، ئایا من بوومە شتێکی تر یان هەر وەکو خۆم ماومەتەوە؟ بەپێی بنەمای جیانەکراوە لێکچووەکانی لایبنز، ئەگەر دوو تەن لە هەموو شتێکیشدا وەکو یەکبن جگە لە یەک تایبەتمەندی نەبێت، ئەوا دوو تەنی جیاوازن نەک هەمان تەن. جا بەپێی ئەم بنەمایە قژبڕینی من ئەبێتە هۆی دوو تایبەتمەندی جیاواز، لەکاتی یەک تایبەتمەندی قژی درێژ ئامادەیی هەیە، لە کاتی 2 تایبەتمەندی قژی کورت، کەوابوو ناکرێت من وەکو خۆم مابمەوە. بێگومان جەستەمان بەردەوام گەردی نوێ جێگای گەردی کۆن دەگرێتەوە، کەوابوو هەر ساتە و تەنێکی نوێ بوونی هەیە، بەڵام ئایا ئەمە پێچەوانەی ڕاستی نییە؟ بۆ نمونە مەگەر من بە دە ساڵی هەر منەکەی ئێستا نیم؟ ئا لێرەوەیە، تێڕوانینی سایکۆلۆجی دێت دە...

ئارگومێنتی هەمانبوونی خود بەناو کاتدا بۆ بوونی ڕۆح بێگومان بە درێژای مێژوو تا ئەمڕۆی فەلسەفەی عەقڵ، چەندین ئارگومێنت پێشکەشکراوە و گفتوگۆ کراوە لەسەر ئەوەی مرۆڤ چییە؟ ئایا تەنها جەستەیەکی فیزیکییە و تەواو؟ یاخوود ڕۆحێکی ناماددیشی هەیە؟  جا لێرەدا بەکورتی ئارگومێنتێک باس دەکەم کە بۆچی پێمان وابێت ئێمە بریتی نییە لە تەنها جەستەیەکی فیزیکی، ئارگومێنتەکە پێی دەوترێت: ئارگومێنتی هەمانبوونی خود بەناو کاتدا بۆ بوونی ڕۆح 1. ئەگەر شتێک تەنی فیزیکی بێت، پێکهاتووە لە هەندێ بەش، ئەگەر بەشەکانی بگۆڕدرێن، ئەوا بە درێژایی کات وەک هەمان تەن، نامێننەوە. 2. جەستەی فیزیکی و مێشکم تەنی فیزیکی پێکهاتوون لە بەش. 3. کەواتە، جەستەی فیزیکی و مێشکم بە درێژایی کات نامێننەوە وەکو هەمان تەن، ئەگەر بێتو بەشەکانی بگۆڕدرێن. 4. جەستەی فیزیکی و مێشکم هەمیشە بەشەکانی دەگۆڕدرێن. 5. کەواتە، جەستەی فیزیکی و مێشکم نامێننەوە بە درێژایی کات وەکو هەمان تەن. 6. من بە درێژایی کات وەک هەمان تەن ئەمێنمەوە. 7. کەواتە من جەستەی فیزیکی و مێشکم نیم. 8. من یان ڕۆحم یان جەستەی فیزیکی و مێشک. 9. کەواتە من ڕۆحم. پێشەکی 2 و 4 جێگای گفت...