فەلسەفە-ئیلاهیات-دینناسی

کێشەی تێڕوانینی ئەرستۆیی و زەمینەی ئەخلاق ئەرستۆ و شوێنکەوتەکانی بەتایبەت لە ئەمڕۆدا بۆ بابەتی زەمینەی ئەخلاق، گرنگی ئەدەن بە بیرۆکەیەک بەناوی سروشتی مرۆیی. پێیان وایە ئەکرێت ئێمە زەمینە بدەین بە ئەخلاق لەڕێی زانینی سروشتی مرۆیی. ‌لای ئەمان بەشێوەیەکی ساددە ئەخلاق یان کارێکی باش و ئەخلاقی بریتیە لەو کردارەی دەبێتە گەشەی مرۆڤ، کە بەم چەمکە دەڵێن eudaimonia. ئەو سیفەتانەی ئەکرێت پێیان بڵێین فەزیڵەت، وەک دادپەروەری پێیان وایە بەشێکی سروشتی مرۆڤە و ئەبێتە هۆی گەشەی مرۆڤایەتی. هەروەکو چۆن سروشتی چەقۆ بریتیە لە بڕین، ئاوهاش مرۆڤ کاتێک بە سروشتی خۆی مامەڵەدەکات ئەوا ئەخلاقی مامەڵە دەکات. با نمونەیەک بدەین تا ڕوونتر بێت لامان: "کوشتنی منداڵێکی ساوا خراپە" لای ئەرستۆییەک بۆیە ئەم دێڕە ڕاستە چونکە کوشتنی منداڵ پێچەوانەی سیفەتگەلێکن کە بەشێکن لە سروشتی مرۆیی. گرنگی دان بە منداڵ و گەورەکردنی ئەبێتە هۆی گەشەسەندنی خێزان و کۆمەڵگا، واتا گەشەکردنی مرۆڤایەتی. واتا تایبەتمەندی ئەخلاقی لکاوە بە سروشتی مرۆیی. کێشەکانی: 1. جی ئی موری لەدژی تێڕوانینیە سروشتگەراکان بەرهەڵستیەکی دروستکرد بەناوی ئار...

ئایا پەرەسەندن ئەتوانێت ببێتە زەمینەی ئەخلاق؟ یەکێک لەو ڕێگایانەی سروشتگەراکان تەبەنیان کردووە بۆ ئەخلاق بریتیە لە بیردۆزی پەرەسەندن. لەم تێڕوانینەدا، ئەخلاق بەرهەمی پرۆسەکانی پەرەسەندنە و ڕۆڵی هەبووە لە گەشەسەندنی کۆمەڵگا و لەسەرئەنجامیشدا وایکردووە مرۆڤەکان باشتر بمێننەوە بەبەراوردی ئەو گروپانەی ئەم جۆرە بنەمایانەیان گەشەپێنەداوە کە پێی دەڵێین بنەمای ئەخلاقی. واتا ئەوانەی بۆ نمونە یارمەتی یەکیان داوە و سۆزیان هەبووە بۆیەکتر باشتر ماونەتەوە وەک ئەوانەی وانەبوون. واتا بەکورتیەکەی سروشتگەراکان پێیان وایە ئەخلاق ورد ئەبێتەوە بۆ پرۆسەکانی پەرەسەندن. کێشەکانی ئەم تێڕوانینە چییە؟ 1. پەرەسەندن هەوڵ بۆ مانەوە ئەدات نەوەکو حەقیقەت. واتا هەبوونی کۆمەڵێ بنەما ناومان ناوە بنەمای ئەخلاقی تەنها لەبەرئەوەی سوودبەخشن لەڕووی مانەوە نەوەکو شتانێکی حەقیقی بن. هەر بۆیە بەشێک لە فەیلەسوفان EDAs بەکاردێنن کە کۆمەڵە ئارگومێنتێکن ئەدەن لە پێگەی ئەخلاق بەهۆی پەرەسەندنەوە. 2. پەرەسەندن وەکو هەر بیردۆزێکی زانستی، تەنها وەسف دەکات چی ڕوویداوە و ڕوودەدات نەک ئەبێت چی بکەین و چی نەکەین. واتا ئێمە ناکرێت بڵێین ئەمە...

چۆن لەخودی بوون-existence ئەگەین بە بوونی خودا؟ ئایا گەردوون، مجردات (کولیات و بیرکاری و مەنتق...)، هەر شتێکی تر کە پێت وایە بوونی هەیە، هاوڕا نیت کە پێشگریمانەی بوون دەکەن؟ وەڵام بەڵێ بە ناچاری، چونکە ئەگەر وانەبێت یەعنی بوونیان نییە. زۆرباشە، ئایا خودی بوون چییە؟ پێناسە ناکرێت، وایە؟ هەوڵبدە. ئەبینین پێناسە ناکرێت چونکە بەرزترین پۆلێنە، بەڵکو ئەوە شتی ناسراو و جیابووەوە یاخود موقەید پێناسە ئەکرێت بە شتی بەرزتر لە خۆی، بۆ نمونە ئینسان بە حەیوانی ناتق (جنس + خاصة). بەڵام بوون ئەبینین شتێکی بەرزتر و بنەماییتر نییە لەسەریەوە تا پێناسە بە بوون ببەخشێت بەڵکو خودی پێناسە بەندە لەسەر ئەو. وە ئەبینین بوون یەکێکی جیانەبوەوەی ڕەهایە. کەوابوو خودی بوون = یەک و ڕەها. ڕەنگە بوترێت ئەقڵ بوون دروستئەکات واتا تەنها بیرۆکەیەک بێت نەوەک خۆی هەبێت، ئەڵێین خودی ئەقڵت پێشگریمانەی بوون ئەکات ئەگەر ئەمە ڕەتبکەیتەوە ئەوا ئەقڵت بوونی نییە و قسەکەت بەهەڵە دەکەوێتەوە. پاشان ئەقڵ تەنها شت کەشف ئەکا نەک دروستبکا، ئەگەر دروستبکات ئەوا ممکنە خودی ئەو قسەی تۆش تەنها بەرهەمی ئەقڵ بێت نەک حەقیقەت. ڕەنگە بوترێت لەوانەی...

ڕیالیزمی ئەخلاقی ناسروشتگەرایی و کێشەکانی ئەوانەی باوەڕدارن بەوەی حەقیقەت و بەهای ئەخلاقی بوونی هەیە و بەند نییە لەسەر خودا یان پرۆسە سروشتییەکان (ئەمانەیان سروشتگەران)، پێیان دەوترێت ناسروشتگەرا. جا بەپێی تێڕوانینی ناسروشتگەرایی بەڵێ ئەخلاق وجودی هەیە بەڵام بەند نییە لەسەر پرۆسەی فیزیکی وەکو پەرەسەندن وسایکۆلۆجیا و لایەنی کۆمەڵایەتی هەروەکو سروشتگەراکان بانگەشەی دەکەن، بەڵکو بەشێوەیەکی سەربەخۆ وجودیان هەیە و وردنابنەوە بۆ هیچ شتێکی تر. واتا وجودێکی مجردی سەربەخۆیان هەیە sui generis. جا فەیلەسوفانی بەرامبەر کۆمەڵێک ڕەخنەیی وجودی و معریفیان پێشکەش کردووە لەدژی ئەم تێڕوانینە: 1. وجودیان هەیە و تەواو یەعنی چی؟ بۆچی هەن؟ وە بۆچی بە زەڕوری هەن؟ ‌ویلیام لەین کرەیگ دەڵێت تێدەگەم مرۆڤێکی دادپەروەر چییە بەڵام دادپەروەری بەبێ مرۆڤەکان چ مانایەکی هەیە وەکو بوونێکی مجردی سەربەخۆ؟1 2. با وادابێنین بوونیان هەیە و تەواو، ئەوا چۆن ئەقڵی مرۆڤ لەم جیهانە فیزیکیە درک ئەکات پێیان لەکاتێکدا ئەم حەقیقەتە ئەخلاقیانە بوونێکی موجەرەدی دابڕاون؟ بەتایبەت ئەگەر چیرۆکی پەرەسەندن وەربگرین کە ئەسڵەن پرۆسەکە ڕەچاوی د...

دڵنیایی لە سەردەمی گومانگەراییدا پاش دوورخستنەوەی زانستە ئەقڵییەکان لەمەیدانی مەعریفی مرۆڤ و پێگە جیاوازەکانی خوێندن و سەرنج خستنە سەر ئەزموون بە تەنها، جیهان گەشت بە ئاستێک کە چیتر بە چاوی دڵنیایی سەیری هیچ نەکات و بەڵکو هەمیشە چاوەڕێی ئەزموون بین ئاخۆ چی دەڵێت لەبارەی بابەتێکی دیاریکراوەوە. هەر بۆیە چ مەیدانی زانستە سروشتییەکان و چ مەیدانی فەلسەفە کەوتنە ژێر کاریگەری سروشتگەرایی و ئەزموونگەرایی و گومانگەرایی. وە پرسە مێتافیزیکی و نائەزموونیەکانیش کەوتنە بەر بەزەیی ئەزموون. وە لەم جیهانەدا ستیڤن هۆوکینگ وتەنی کاری فەیلەسوفان تەواوبوو و ئەوە زاناکانن دەبێت مەشخەڵی مەعریفە هەڵبگرن. وە فەلسەفەش لەلایەن فەیلەسوفە سروشتگەراکانەوە بووە تەنها بەشێک لە بەشەکانی زانستە سروشتییەکان و دەبێت ڕێنمایی لەو وەربگرێت و ویلاد کواین وتەنی هیچ دێڕێک پارێزراو نابێت لە پێداچوونەوە. بەم شێوە مرۆڤایەتی گەشت بە ئاستێک کە چیتر نەزانێت چی ڕاستە و چی هەڵەیە، نەک تەنها ئەمە بەڵکو دژایەتی ئەوانەش دەکەن کە پێیان وایە مەعریفە زەمینەیەکی هەیە و ئەکرێت دڵنیا بین لە هەندێ شت. وە هەرچی کەسانی ئاسایشە بۆ وەرگرتنی  وە...

  وەڵامی 5 بەرهەڵستی لەدژی موستەحیلبوونی تەواوکردنی زنجیرەی بێکۆتای ڕاستەقینە یەکێک لەو ئارگومێنتانەی پشانی دەدات بۆچی ناکرێت زنجیرەی بێکۆتای ڕاستەقینە بوونی هەبێت، بریتیە لە موستەحیلبوونی تەواوکردنی زنجیرەی بێکۆتای ڕاستەقینە. کە بە ساددەی بەم شێوەیە: 1. ئێستا بوونی هەیە. 2. ئەگەر ڕابردوو بێکۆتا بێت و دەستپێکی نەبێت، ئەوا گەشتن بە ئێستا پێویستی بەوەیە تەواوی ڕۆژانی ڕابردوو کە دەستپێکیان نییە کۆتاییان پێهاتبێت. 3. بەڵام تەواوکردنی ڕۆژانێکی ڕابردووی بێکۆتا موستەحیلە - خاڵێکی دەستپێک بوونی نییە تا دەستپێبکەی بەرەو ئەمڕۆ. 4. کەواتە، ئەگەر ڕابردوو بێکۆتا بێت، ئێستا بوونی نەدەبوو. 5. مادام ئێستا بوونی هەیە، ئەوا ناکرێت ڕابردوو بێ دەستپێک بێت. ئێستاش ئاماژە بە 5 بەرهەڵستی باو ئەدەم کە بۆچی ناتوانن وەڵامی ئارگومێنتەکە بدەنەوە. 1. گراهەم ئۆپی فەیلەسوفی بێباوەڕ لەدژی ئەم ئارگومێنتە دەڵێت سوپەرتاسک پشانی ئەدات ئەکرێت زنجیرەی بێکۆتای ڕاستەقینە تەواوبکرێت. وەڵام: سوپەر تاسک بریتییە لە زنجیرە ڕووداوێکی بێکۆتای ماوە نایەکسان لەناو مودەتێکی سنوردار. بۆ نمونە کاتژمێر 11 : 59 بۆ 12 : 00 کە دەکاتە ی...

شیکارێکی ڕەخنەیی لە مەعریفەناسی بەسروشتیکراو (Naturalized epistemology) ئایا مەعریفەناسی بەسروشتی دەکرێت؟ بە دەربڕینێکی تر، ئایا دەبێت زانستە سروشتیەکان مەیدانی مەعریفەناسی ئاراستەبکەن؟ وەڵامەکە لای هەندێ فەیلەسوف بەڵێیە لەوانە فەیلەسوفی کۆچکردوو ویلاد کواین بوو، کە پێی وابوو مەعریفەناسی کلاسیکی و دێرین کێشەدارە و لەبری ئەوە پێویستمان بە مەعریفەناسیەکی نوێیە کە بەندبێت لەسەر زانستە سروشتییەکان. فکرەی ئەساسی ئەم تێڕوانینە بریتیە لەوەی مەعریفەناسی نابێت پشت ببەستێت بە بنەما ئەقڵیەکان و تێفکرینی پێشبینانە (a priori) بەڵکو هەروەکو کواین دەڵێت دەبێت مەعریفەناسی ببێتە بەشێک لە زانستی سایکۆلۆجی و بایۆلۆجی. واتا لەم تێڕوانینەدا ئێمە خاڵی دەستپێک و زەمینەمان نییە بۆ دەستپێکی مەعریفە، بەڵکو هەر ڕاستەوخۆ لەگەشتی زانستیمان بەردەوام ئەبین. وە بەتایبەت لای کواین ئەوەی گرنگە بریتیە لە گونجاوی باوەڕەکانمان لەگەڵ یەکتر واتا coherentism. جا هەر بۆیە هەموو باوەڕەکانمان قابیلی پێداچوونەوەن بە بنەما ئەقڵی و لۆجیکیەکانیشەوە لەژێر سێبەری گەشەی زانستی. جا ئێستا ئەم تێڕوانینە دووچار چەند بەرهەڵستیەکی بەهێز بوو...

چۆن الاعیان الثابتة بەکاربێنین بۆ بوونی خودا؟ زۆرکات بێباوەڕانی ئەم سەردەمە چ بە باکگراوەندی فەلسەفی یان زانستە سروشتیەکان بانگەشەی ئەوە دەکات بوونی خودا ناتەبایە لەگەڵ مەعریفە، بەڵام چی ئەگەر مەعریفە ڕێتێچوو بێت تەنها لەبەر ئەوەی خودا بوونی هەیە؟ با بگەڕێینەوە بۆ لای سۆفی و فەیلەسوفی موسوڵمان ئیبن عەرەبی و سوود ببینین لە تێڕوانینە نایابەکەی بەناوی الاعیان الثابتة.  الاعيان الثابتة کە لێکچوویەکی زۆری هەیە لەگەڵ فۆڕمەکانی ئەفلاتون، دەڵێت جیهانی ماددی تەنها بەرجەستەبوونی کۆمەڵێک فۆڕم یان کرۆکی جێگیرن کە لە جیهانێکی سەربەخۆدان، ئەم جیهانەش بریتیە لە عیلمی خوای پەروەردگار، وە ئەم عەینانە یان کرۆکانە وەکو نەخشە (blueprint) ن بۆ شتەکان. جا لە گفتوگۆیەکی گریمانەییدا ئەکرێت ئیبن عەرەبی بەم شێوە بێباوەڕێک بەخودا بانگێشتی ئیمان بە خودای بکات لەڕێی الاعیان الثابتة. سەرەتا دەبێت پشانی بدات بۆچی ئەم عەینانە بوونیان هەیە و پێویستن بۆ مەعریفە. پاشان دەبێت پشانی بدات بۆچی ئەم عەینانە زەمینەیەکی خاوەن علمیان هەیە کە پێی دەڵێین خودا. بۆ ئاسانکاری تەنها سەرنج ئەخەینە سەر کولیات و قەزیە بیرکاری و لۆجی...

حەقیقەتی بێ لێکدانەوە وەک تەسلیم بوونی فەلسەفی هەندێ فەیلەسوف بۆ ڕزگاربوونیان لە زنجیرەی بێکۆتای لێکدانەوەکان هانا بۆ لای شتێک ئەبەن کە پێی ئەوترێت حەقیقەتی بێ لێکدانەوە Brute facts. حەقیقەتی بێ لێکدانەوە بریتیە لەو شتەی کە هیچ لێکدانەوەیەکی نییە، بۆ نمونە گەردوون، بەپێی هەندێک گەر بپرسین بۆچی گەردوون هەیە ئەڵێن هەیە و تەواو هیچ لێکدانەوەیەکی نییە. جا ئایا کێشەی ئەم تێڕوانینە چییە؟ 1. ئەم تێڕوانینە پێچەوانەی بنەمای PSR ە، کە تا ڕادەیەکی زۆر لە بنەمای هۆکارێتی ئەچێت، بەڵام جیاوازە لێی و دەڵێت هەموو شتێک لێکدانەوەیەکی هەیە، جا ئەو شتە یان لێکدانەوەکەی ناوەکییە بۆ نمونە خودا کە واجبە و واجبێتیەکەی پەیوەستە بە سروشتیەوە، یان لێکدانەوەکەی دەرەکییە بۆ نمونە گەردوون کە مەرجدار و بەندبووە و بەندە لەسەر زاتێکی واجب. ئەم بنەمایە ئەزموونی بەردەوامیش پشتگیری دەکات، بەڵام حەقیقەتی بێ لێکدانەوە پێچەوانەیەتی، پێچەوانەی ئەزموونی بەردەواممانە، هەموو شتێکی ڕۆژانەمان لێکدانەوەیەکی هەیە، یان لە زانستە سروشتیەکان کاتێک شیکاری ڕووداوێکی مێژووی زەویی ئەکەین ئیلا بەدوای لێکدانەوە ئەگەڕێین نەک بڵێین تەواو هەرو...

چۆن بزانین جیهانی دەرەکی ڕاستیە؟  دیکارت گەرچی کەسێکی گومانگەرا نەبووە، بەڵام لە گەشتە فکریەکەیدا دوو جۆر ئارگومێنت پێشکەش ئەکات لە دژی واقع و ئەقڵ و جیهانی دەرەکی. یەکەمیان بریتیە لە ئارگومێنتی شەیتانەکە (لەدژی ئەقڵ): بە سادەیی بریتیە لەوەی هەموو بنەما ئەقڵی و لۆجیکی و بیرکارییەکان تەنها یاریەکی شەیتانین و تۆی پێ فریودەدات. واتا یەک کۆ یەک بۆ نمونە دەکاتە دوو نەک لەبەر ئەوەی حەقیقەتی هەیە بەڵکو لەبەرئەوەی شەیتانەکە ئەقڵت والێئەکا وابزانی ئەوە ڕاستە. یان یاسای کۆنەبوونەوەی دژەبەیەکی ڕاستە لەبەر ئەوەی شەیتانەکە فریوی داوین و وادەرئەخات بۆمان حەقیقەتن. وەڵام: 1. بۆ ئەوەی ئەم ئارگومێنتە کاربکات، ئەبێت پێشگریمانە بنەما ئەقڵی و لۆجیکییەکان بکات، ئەمەش واتای ئەوەیە تێڕوانینێکی خۆبەدرۆهێنەرە. بۆ نمونە ئەگەر بنەمایەکی وەکو یاسای کۆنەبوونەوەی دژبەیەکی هەڵەبێت، ئەوا ا و نا ا ڕاستە لەیەک کاتدا بە هەمان مانا. ئەمەش واتای ئەوەیە ئەم ئارگومێنتە و پێچەوانەکەی ڕاستن. 2. بیرۆکەی شەیتان و فریودان کاتێک مانایان دەبێت کە کولیات بوونی هەبێت، کەوابوو ئارگومێنتەکە پێشگریمانەی کولیاتیش ئەکات. 3. بۆ ئەوەی ...

  وەڵامی گومانی دەرچوونی شلەمەنی لەنێوان بڕبڕەی پشت و سنگدا لە قورئاندا یەکێک لەو گومانانەی مشتومڕێکی زۆری هەڵگرتووە بریتیە لە چەند ئایەتێکی سورەتی الطارق کە دەفەرمووێت: ﴿فَلْيَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ * خُلِقَ مِن مَّاءٍ دَافِقٍ * يَخْرُجُ مِن بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ﴾. بەپێی بەرهەڵستیکاران ئەم ئایەتانە هەڵەن چونکە نەیانزانیوە تۆوی پیاو لە گونەکاندا دروست ئەبن بەڵکو بەهەڵە دەڵێت لە بڕبڕەی پشت و سنگدا دروستئەبن. ئەم بەرهەڵستیە وەڵامی جۆراوجۆر دراوەتەوە، جا لێرەدا هەندێ وەڵام دەگوازمەوە کە بۆچی ئایەتەکان ڕاستن و کێشەیان نییە. وەڵام: 1. هەر لە دێرینەوە و بە چەندین سەددەش پێش قورئان لە شارستانیەت و نەتەوە جۆراوجۆرەکاندا، زانراوە گونەکان ڕۆڵیان هەیە بە دروستبوونی تۆو و منداڵبوون. هەر بۆیە دیاردەی خەساندنیان بۆ کۆیلە و هەندێ کەس ئەنجام داوە کاتێک ویستویانە دووربێت لە ژیانی جنس و منداڵخستنەوە. پاشان کەسانێکی وەکو هیپۆکراتس، ئەرستۆ، گەیلن لەنوسینەکانیاندا ئاماژەیان بەڕۆڵی گونەکان کردووە لە دروستبوونی تۆو گەرچی ئەوان لە وردەکاریدا هەڵەیان کردووە. هەر بۆیە ڕێتێنەچووە نوسەری قور...

بیردۆزەکانی حەقیقەت و بەهێزی بیردۆزی موتابەقە ئێمە بەردەوام وەک مرۆڤ دەپرسین چی حەقیقەتە، نەک تەنها بۆ باسە وجودیە گرنگەکان بەڵکو هەر لەکاروباری ئاسای ڕۆژانەشدا، بۆ نمونە دەڵێم "ماسی لە ئاودا دەژی"، چۆن بزانم حەقیقەتە؟ چوار بیردۆزی سەرەکی هەن کە هەوڵی وەڵامدانەوە ئەدەن: 1. بیردۆزی موتابەقە - correspondence theory of truth: قەزیەیەکی دیاریکراو ڕاستە ئەگەر موتابقی واقع بێت، بۆ نمونە "ماسی لە ئاودا دەژی" ئەمە قەزیەیەکی ڕاستە چونکە لە واقعدا ماسی لە ئاودا ئەژی. واتا موتابەقە بوونی هەبێت. 2. گونجاوگەرایی - coherentism: قەزیەیەکی دیاریکراو ڕاستە ئەگەر گونجاوبێت لەگەڵ قەزیەکانی تر کە باوەڕت پێیانە. 3. پراگماتیزم - pragmatism: قەزیەیەک ڕاستە یان هەڵە ئەگەر بێتو کاربکات یان نەیکات. واتا ئەگەر قەزیەیەک سوودی هەبوو و کاری کرد ئەوا ڕاستە. 4. دیفلەیشنیزم - deflationism: دەڵێت حەقیقەت تایبەتمەندیەکی سەربەخۆ نییە، کاتێک دەڵێین "گیا سەوزە' حەقیقەتە" هەر بریتیە لە دووبارەکردنەوەی "گیا سەوزە". واتا وشەی حەقیقەت شتێکی زیادەیە و حەقیقەت سروشتێکی مێتافیزیکی نییە....

ئارگومێنت لە خودڕامانەوە بۆ بوونی ڕۆحی ناماددیی یەکێک لەو ئارگومێنتانەی بەکاردێت بۆ بوونی ڕۆحی ناماددی و پشاندانی ئەوەی کە بۆچی مرۆڤ بریتی نییە تەنها لە جەستەی ماددی بریتیە لە هانابردن بۆ لای خودڕامان. ئارگومێنتەکە: 1. دۆخە ئەقڵیەکانم بە خودڕامان ناسراون کە ئەزموونی هۆش و ئاگاییمن. 2. دۆخەکانی مێشکم بە خودڕامان نانەسراون کە ئەزموونی هۆش و ئاگایمبن. 3. کەواتە دۆخی ئەقڵی و دۆخی مێشک هەمان شت نین. ئەم ئارگومێنتە دەڵێت من بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ ئاشنایم هەیە بە دۆخە ئەقڵییەکانمان، بۆ نمونە کاتێک ئازارێکی جەستەم هەیە بەڵام هیچ ئاشناییەکم نییە بەوەی لەڕووی مێشکەوە چی ڕوودەدات لە دەمار و چالاکی کارۆکیمیای. جا ئەگەر دوو شتیش هەمان تایبەتمەندیان نەبێت ئەوا جیاوازن لەیەک و هەمان شت نین. کەوابوو دۆخی ئەقڵی هەمان دۆخی مێشک نین. جا ئێستا ئەم ئارگومێنتە دووچاری چەند بەرهەڵستیەک کراوە لەوانە: بەرهەڵستی یەکەم: 1. بەرهەڵستیەکە پێی دەوترێت Intentional fallacy، کە بەم شێوەیە: 1. محمد علی ناسراوە پاڵەوانی بۆکسێن بووە. 2. کاسیۆس کلای ناسراو نییە پاڵەوانی بۆکسێن بووە. کەواتە محمد و کاسیۆس یەکسان نین. کێشەکە ئەو...

ئارگومێنتی ئەرستۆیی بۆ بوونی خودا و بەهێزیەکانی ئارگومێنتی ئەرستۆیی لە قوە و فعلەوە (act/potency) بۆ بوونی خودا، نەک تەنها ئارگومێنتە بۆ بوونی خوا بەڵکو پشانیشی ئەدا بۆچی ڕبوبیەت هەڵەیە و وە بۆچیش تەنها خودا هۆکاری حەقیقیە. با سەرەتا ئارگومێنتەکەی بەم شێوەی ڕۆبێرت کونس دایڕشتوەتەوە ئاماژە پێبدەین، پاشان بزانین چۆن چۆنی پشانی ئەدا خوا تاکە هۆکاری حەقیقیە.1 ئارگومێنتەکە: 1. هەر شتێکی کاتیی (واتا لەناو کاتدا بێت - temporal) بۆ مانەوەی لە بوون لە هەر ساتێکدا، پێویستی بە هۆکارێکە بوونی ڕابگرێت یان بوونی پێی بدات. 2. زنجیرەی ئەم ڕاگرتنە لەبوون ناکرێت بێکۆتا بێت. 3. کەوابوو ئەبێت یەکەم هۆکار کە لە کاتدا نییە بوونی هەبێت. ئەم ئارگومێنتە دەڵێت: پێشەکی 1: هەر شتێک کە لەناو کاتدا بێت، وەکو گەردوون و شتەکانی ناوی، ئەگەر لە هەر ساتێکی دیاریکراویدا سەیری بکەین ئەبینین بەندە لەسەر شتانێکی تر، بۆ نمونە: جەستەی مرۆڤێک لە ساتی 1 بەندە لەسەر خانەکانی، خانەکان لەسەر ئەندامە بچوکەکان، ئەندامە بچووکەکان لەسەر گەردیلەکان، گەردیلەکان لەسەر تەنۆلکەکانن و بەم شێوەیە... جا ئەوەی گرنگە ئەم پێشەکییە گرنگی نادات بە...

وەڵامی گومانی لەتبوونی مانگ لە قورئاندا لەتبوونی مانگ لە پێش هیجرەت بۆ مەدینە کە موعجیزەیەکی پەیامبەری خوایە (د.خ) ڕووبەڕووی سێ جۆر بەرهەڵستی باو بووەتەوە، بەم شێوەی خوارەوە: 1. تەنها سەرچاوەی ئیسلامی دەڵێن مانگ لەتبووە و کەسی تر نەیدیوە. 2. لەڕووی زانستیەوە ئەگەر مانگ لەتبێت ئەوا زەوی دووچاری کێشە دەبێت. 3. ناسا و دەزگاکانی بۆشای ئاسمان ناڵێن لەتبووە. وەڵامی بەرهەڵستی یەکەم: ئەم بەرهەڵستیە لە چەند خاڵێکدا وەڵام دەدرێتەوە، سەرەتا سەرچاوەی ئیسلامی کە لێرەدا فەرموودەکانن و ڕووداوەکە دەگوازنەوە بۆمان بەڵگەیە بەسەر هەموو کەسێکەوە باوەڕدار بێت یان نا، چونکە فەرموودەکان لەوپەڕی ئاستی بەهێزیدان و خەبەرێکی ڕاستگۆیانەن. وە ئەتوانن لێرەوە خوێنەربن بۆچی فەرموودەکان دەبنە بەڵگە.1 خاڵێکی تر، بۆچی دەبێت موعجیزەی لەتبوونی مانگ هەموو کەس بیبینێت؟ تەحەددیەکە لەلایەن کافرانی مەککەوە بۆ پەیامبەر بوو، پەیامبەریش وەڵامی تەحەدییەکەیانی دایەوە، بەڵام بپرسین بۆچی ئەبێت کەسانێکی دەرەوەی تەحەددیەکە بیبینن؟ پاشان بێگومان لەکاتی ڕووداوەکە بەشێکی زەوی ڕۆژ بووە و قورسە شتێکی وابینرابێت، لاکەی تریش خەڵکی ئاسای خۆ ئە...

وەڵامی گومانی ڕۆژووگرتنی وشک - بێ ئاو خواردنەوە لە قورئاندا. بەشێک لە ناحەزانی ئیسلام کە دەبینین توێژینەوە بە دوای توێژینەوە سوودەکانی ڕۆژووگرتن دەدۆزنەوە بۆ تەندروستی مرۆڤ و پاراستن لە نەخۆشیگەلێک وەکو شێرپەنجە، ئاراستەیان گۆڕیوە بۆ لای گومانێکی تر، دەڵێن ڕۆژووگرتنی وشک خراپە یاخود بێ سوودە، کە تێیدا ئاویش ناخورێتەوە. بەم کارەش مەبەستیان لێدانە لە فەرمانە قورئانییەکە کە مانگی ڕەمەزانی داناوە بۆ ڕۆژووگرتن لە نوێژی بەیانیەوە تا نوێژی مەغریب و نابێت هیچ بخۆیت و بخۆیتەوە. لە وەڵامدا دوو خاڵە ئاماژە پێدەدەین کە یەکێکیان توێژینەوەیەکی زانستیە کە پشتگیری دەکات لە ڕۆژووگرتنی وشک. خاڵەکەی تریش حەقیقەتێکیە کە دەبێت لە یادمان بێت لە کاتی ڕووبەڕووبوونەوەی بەشێکی بەرچاو لە گومانەکان. 1. ڕۆژووگرتن وەکو پارێزەرێک لەدژی شێرپەنجە توێژینەوەیەکی سەرنجڕاکێش لە جۆرناڵی Metabolism Open بڵاوکرایەوە ساڵی 2023، کە ئەنجام درابوو لەلایەن توێژەرانی پزیشکی زانکۆی Baylor، کە ئەوە پشان دەدات کە ڕۆژووگرتن لە سەرەتای زەردەپەڕ و شەبەقدا تا کۆتای ڕۆژ و ئێوارە بۆ ماوەی چوار هەفتە لەڕووی anti-atherosclerotic و anti-infla...

  بۆچی ماددە لە ئەوپەڕی ئاڵۆزیشدا ناتوانێت هۆش و ئاگای بەرهەم بێنێت؟ هەموو ئارگومێنتەکانی دژی فیزیکیگەرایی1 کە هەیە لە ئەدەبیاتی فەلسەفەی ئەقڵ، ئامانجیان بەهەڵەخستنەوەی فیزیکگەراییە، جا لێرەدا ئاماژە بە یەکێک لەو ئارگومێنتانە ئەدەم کە ڕواڵەتییەن بەهێز ئەبینیم: 1. فیزیکگەرایی ڕاستە. 2. ئەگەر فیزیکگەرایی ڕاستبێت، ئەوا خودی خاوەن ئاگایی بوونی نابێت. 3. خودی خاوەن ئاگایی بوونی هەیە. 4. کەواتە پێشەکی یەک هەڵەیە. پێشەکی 1: فیزیکگەرایی گریمانەکەیە کە ئەمانەوێ هەڵەبوونی پشان بدەین، لێرەدا وادائەنێین ڕاستە و مرۆڤ تەنها بریتیە لە جەستەیەکی فیزیکی پێکهاتوو لە ئەتۆم. پێشەکی 2: ئەگەر فیزیکگەرایی ڕاستبێت، ئەوا هەموو شتێک پێکهاتووە لە ئەتۆم و کارلێکی ئەتۆمەکان. ئێ ڕوونە ئەتۆمەکان تاک بەتاک خاوەنی هۆش و ئاگایی نین، ئەمە شتێکە فیزیکگەراکانیش هاوڕان لەسەری.2 بەڵام ئەوان پێیان وایە ئەگەر ماددە بگاتە دۆخێکی زۆر ئاڵۆزی تایبەت بۆ نمونە وەکو سیستەمی دەماری و مێشکی مرۆڤ ئەوا هۆش و ئاگایی دروستدەبێت. لەم خاڵەدا ئەکرێت ئاماژەبدەین بە ئارگومێنتە باوە دژە فیزیکگەراییەکان بەڵام لێرەدا ئەمەوێ ئاماژە بە شتێکی ت...

  بۆچی تێڕوانینی پانسایکیزم-panpsychism کێشەدارە؟ لە فەلسەفەی ئەقڵدا بەپێی تێڕوانینێک کە پێی ئەوترێت - panpsychism هەموو گەردوون و هەموو شتێک هۆش و ئاگاییان هەیە. واتا بەپێی ئەم تێڕوانینە ئەوە هەر ئێمەی مرۆڤ نین کە هۆشمان هەیە بەڵکو ئەتۆم بە ئەتۆم هۆشیان هەیە.1 وە ئەم تێڕوانینە تەواو پێچەوانەی تێڕوانینی لەخۆکۆڵکەرە-elminativism کە دەڵێت هۆش و ئاگایی بوونی نییە و هیچ شتێک هۆشی نییە بەمرۆڤیشەوە.2 ئەگەر چی ئەم تێڕوانینە ئارگومێنتەکانی سەرنجڕاکێشن و نیشانەی پرسیاری جددی دروستئەکەن لەسەر تێڕوانینەکانی تر بەتایبەت ئەوانەی ئینکاری هۆش و ئاگایی ئەکەن کە بەشێکی سەرەکی بن لەم بوونە، ئەوا خۆشی کێشەدارە. لەوانە بەرهەڵستیەکە کەپێی ئەڵێن - The combination problem. بە سادەیی بریتیە لەمە: ئەگەر هەر ئەتۆمێک جۆرێک لە هۆشی خۆی هەبێت، ئەوا کاتێک مرۆڤ پێکدێنن هۆش و ئاگاییەکی جیاواز بەرهەم دێت بەڵام چۆن ئەکرێت هۆش و ئاگاییەکی جیاواز لە ئەتۆمەکانەوە دروست بێت کە خۆیان خاوەندارێتی ناکەن؟ با بڵێین ئەتۆمەکان بەجیا هۆشێکیان هەیە بەناوی س، کاتێک کۆئەبنەوە جۆرێکی جیاواز لە هۆش دروستئەبێت بەناوی ش، ئێ لێرەدا وا...

ب ۆچی تێڕوانینی لەخۆکۆڵکەر - elminativism تێڕوانینێکی خۆبەهەڵەخەرەوەیە؟ لە فەلسەفەی ئەقڵدا تێڕوانینێکی سەیر هەیە کە هەندێ لایەنگری هەیە پێی دەوترێت لەخۆکۆڵکەر - elimnativism چونکە دێت خۆی ڕزگار دەکات لەو کێشانەی کە دروستبوون لەسەر پەیوەندی نێوان هۆش و ئاگایی و دۆخە ئەقڵییەکان لەگەڵ جەستە و مێشکی فیزیکی.1 چۆن خۆی ڕزگار دەکات؟ خۆی ڕزگار دەکات بەوەی دێت ئینکاری بوونی هۆش و ئاگایی (Phenominal consciousness) و دۆخی ئەقڵی دەکات و دەڵێت بوونیان نییە. بە دەربڕینێکی تر بوونەوەرێک بوونی نییە کە هۆش و ئاگایی هەبێت ئەمەش واتای ئەوەیە شتانێک بەناوی بیرۆکە و باوەڕ و هەست و هتد بوونی نییە. جا کێشەیەکی سەرەکی ئەم تێڕوانینیە ئەوەیە ئەگەر ڕاست وەریبگرین ئەوا ئەو زەمینەی لەسەری وەستاوە ئەکەوێت و بەمەش دووچاری خۆبەهەڵەخستنەوە ئەبێت. چونکە ئەم تێڕوانینە ئینکاری هۆش و ئاگایی ئەکات، هۆش و ئاگایی مەبەست لێی ئەو چەمکەیە کە فەیلەسوفان پێی دەڵێن Phenominal consciousness. ئەم چەمکەش پەیوەستە بە چەمکێکی تر کە پێی دەڵێن what it is like، کە بە سادەیی بریتیە لەو هۆش و ئاگاییە ڕاستەوخۆیە بە ئەزموونەکانت کە تایبەتە بە ...

وەڵامی گومانی ژمارەی جومگە لە فەرموودەدا یەکێک لەو بابەتانەی دەکرێتە شوبهە ئەوەیە پێغەمبەر (د.خ) فەرموویەتی ژمارەی جومگەکانی مرۆڤ 360 دانەیە بەڵام لەڕاستیدا وانییە.1 جا لەم نوسینە دەچین لای چەند سەرچاوەیەکی زانستی کە هاوڕان مرۆڤ 360 جومگەی هەیە و فەرموودەکەی پەیامبەر دروستە. یەکەم سەرچاوە بریتیە لە سەرچاوەیەکی پزیشکی بەناوی Fit and Healthy from 1 to 100 with Nutrition and Exercise لە بڵاوکەرەوەی springer، لە بەشی 83 بەناوی Sport and the Skeletal System دەڵێت:   Of these, humans have 100, and the total  number of joints is 360 (Fig. 83.1). دووەم سەرچاوە بریتیە لە سەرچاوەیەکی پزیشکی بەناوی Biomaterials for Implants and Scaffolds لە بڵاوکەرەوەی springer، لە بەشی 1 بەناوی Multiscale Modelling and Simulation of Musculoskeletal Tissues for Orthopaedics دەڵێت: Derived from the embryonic mesoderm, the human musculoskeletal system is a complex assembly of 206 bones, 360 joints and 640 muscles. سێیەم سەرچاوە بریتیە لە سەرچاوەیەکی پزیشکی بەناوی Grieve's Modern Musculoskeletal Physio...

بۆچی شتێک ناکرێت بەخودی خۆی بێتە بوون؟ ئەمڕۆ هەندێک لە فەیلەسوفان و هەندێ لە فیزیکزانەکان باوەڕیان وایە ڕێتێچووە جیهان خۆی خۆی هێنابێتە بوون و پێویستی بە هۆکار نەبووبێت. ئەم تێڕوانینە پێی ئەوترێت خود هۆکارێتی. جا لێرەدا ئارگومێنتێکی کلاسیکی ئاماژە پێدەدەم موتەکەلمیە موسوڵمانەکان ئاماژەیان پێداوە کە بۆچی ئەم تێڕوانینە هەڵەیە. ئارگومێنتەکە بەم شێوە دائەڕێژین: 1. ئەگەر خود-هۆکارێتی ڕاستبێت، ئەوا دژبەیەکی دروست دەبێت. 2. دژبەیەکی بە شێوەیەکی پێویست هەڵەیە. 3. کەواتە خود-هۆکارێتی هەڵەیە. پێشەکی 1: کاریگەری (لێرەدا مەبەست جیهان و شتەکانی ناویەتی کە مەرجدارن) لە ڕووی بوون و نەبوونەوە یەکسانن، واتا ئەگەر هەبن کە ئێستا جیهان هەیە، شیاوە بوونی نەبوایە. جا ئەگەر ا (بۆ نمونە جیهان) بێ هۆکاری دەرەکی بێتە بوون، ئەوا مانای ئەوەیە هەم یەکسانە لەڕووی بوون و نەبوونەوە و هەمیش بوونی داوە بەسەر نەبووندا، ئێ ئێمەش واتا یەکسان بوون و نایەکسانبوونی کۆکردوەتەوە لەیەک کاتدا، ئەمەش واتا دژبەیەکییەکی ڕوون. پێشەکی 2: یاسایەکی لۆجیکیە کە بەپێویستی وایە و بە سادەیی دەڵێت دژبەیەکی کۆنابنەوە و ئیلا دەبێت لایەکیان ڕاس...

با وادابنێین زنجیرەی بەندبوویەتی بێکۆتایە، ئایا هێشتا پێویستمان بە پێویستە بوونە؟ وەڵام بەڵێ، بەپێچەوانەی ئەوانەی (وەکو دەیڤد هیوم) پێیان وایە ئەگەر هەر شتێکی بەندبوو لێکبدرێتەوە بە شتێکی تری بەندبوو و تا بێکۆتایی... ئەوا پێویستمان بە پێویستە بوون نابێت. چونکە: زنجیرەی بێکۆتای شتە بەندبووەکان، با بێکۆتاش بێت ئەوا هێشتا بەندبووە و ئاتاجی بە پێویستە بوونە، گرنگ نییە چەند بەندبوو بن ئەم بەندبووانە سروشتیان بەندبوویەتی و پێویستیەتی بەرهەم ناهێنن، پاشان ئەم زنجیرە بێکۆتایە خۆی مەرجدارە (بەندە لەسەر ئەندامە مەرجدارەکانی) و ئەکرا ئەسڵەن هەر نەبوایە یان بە شێوەیەکی تر بوایە. لایبنز ئەم نمونە بەکاردێنێت تا تێبگەین بۆچی زنجیرەی بێکۆتای بەندبووەکان هەر پێویستی بە پێویستەبوونە، وادابنێ بەشێوەیەکی بێکۆتا کتێبێکی جیۆمێتریمان-geometry هەیە و هەر یەکێک لەم کتێبانە لەوەی پێش خۆی کۆپی کراوە بەشێوەیەکی بێکۆتا. جا ئێستا ئەگەرچی بڵێین ئەم کتێبەیان بەندە لەسەر ئەوی تر، ئەوی تریش لەسەر ئەوی تر و هتد... ئەوا هێشتا پێویستمانە بپرسین چی هۆکاری ئەوەیە ئەم کتێبە ئەم ناوەڕۆکەی هەبێت وەک لە ناوەڕۆکێکی تر؟ بۆچی هەمو...