فەلسەفە-ئیلاهیات-دینناسی

وەڵامی گومانی خەلقی گەردوون لە نێوان شەش و هەشت ڕۆژی قورئاندا یەکێک لەو بەرهەڵستییە باوانەی دووبارە دەکرێتەوە لە دژی ئیلاهی بوونی قورئان، بریتیە لەو بانگەشەیەی کە قورئان دوو ژمارەی دژبەیەکمان پێدەڵێت دەربارەی ماوەی خەلقی گەردوون، لە لایەک دەڵێت شەش ڕۆژ لەلایەک دەڵێت هەشت ڕۆژ. بەڵام ئایا وایە؟ لە وەڵامدا دەڵێین: قورئانی بە چەندین ئایەت ئەوە دووبارە دەکاتەوە لە سورەتی جیاواز جیاواز، کە گەردوونی لە شەش ڕۆژدا خەلق کردووە وەکو ئەم ئایەتانە: سورة الأعراف / 54. سورة الفرقان / 59. سورة السجدة / 4. سورة ق / 38. سورة الحديد / 4. جا ئەم ئایەتانە کە بەڕوونی دەڵێن شەش ڕۆژ، هەیانە هی مەککەیە هەیانە هی مەدینەیە، هیچ مرۆڤێک نییە ڕێزی ئەقڵی خۆی بگرێت و نوسەری قورئان تۆمەتبار بکات بەوەی کە هەڵەی کردووە و بەپێچەوانەی ئەم ئایەتانە وتبێتی لە هەشت ڕۆژدا خەلقی ئەنجام داوە، چونکە ناکرێت شتێکی زەقی وا نوسەر هەڵەی تێدابکات کە بەردەوام بخوێنرێن لە کاتی جیاجیادا و سورەتەکانیش جیاواز بن. ئەم جۆرە هەڵە، مرۆڤێکی ئاست لاواز لە بیرکردنەوە و یادگە هەڵەی تێدا ناکات، جا چ کەسێکی وەکو پەیامبەر د.خ کە خودی بەرهەڵستیکاران ب...

ئارگومێنتی مەرجدارێتی ڕۆبێرت کونس بۆ بوونی خودا فەیلەسوفی کاسۆلیک ڕۆبێرت کوونس لە ساڵی 1996ز پەڕەیەکی نایابی بڵاوکردەوە دەربارەی ئارگومێنتە گەردوونییەکان و تیایدا بە شێوەیەکی نوێ ئارگومێنتێکی گەردوونی پێشکەش کرد بە یارمەتی مۆداڵ لۆجیک و بەشناسی. پەڕەکە بێگومان بە شێوەیەکی تەکنیکی پێشکەشی کردووە بەڵام لەم نوسینەدا بە زمانێکی سادە و پوخت ئەیگوازمەوە. پێش ئەوەی بچینە لای ئارگومێنتەکە، چەمکێک پێویستە بزانین مانای چییە، ئەویش حەقیقەتی تەواو مەرجدار- wholly contingent factە. کە بریتیە لەو شتانەی کە بوونیان هەیە بەڵام ئەکرا بوونیان نەبێت، یاخوود بە مانایەکی تر نە بوونیان پێویستە وەکو ڕاستیەکانی بیرکاری و لۆجیک، نە بوونیان موستەحیلە وەکو بازنەیەکی چوارگۆشە. یاخوود بە مانایەکی تر ئەتوانین بڵێین ئەوانەن کە بەندبوون لەسەر شتی تر لە هەر ساتێکی بوونیاندا و سەربەخۆ نین. جا ئەم حەقیقەتە تەواو مەرجدارانە هۆکاریان هەیە کە بۆچی هەن، بەڵام بۆچی پێمان ڕاست بێت هۆکاریان هەیە؟ لە وەڵامدا بەکورتی ئەتوانین بڵێین چونکە بنەمای هۆکارێتی حەقیقەتێکی میتافیزیکیە و قابیلی شکاندان نییە و هەروەها ئەزموونیش پشتگیری دەک...

ڕەچەڵەکی گەردوون و نازانمگەرایەک نازانمگەرا برایان فرانسس، لە کتێبەکەیدا دوو بەرهەڵەستی سەرەکی لە دژی بنەمای هۆکارێتی پێشکەش دەکات کە بۆچی ئەکرێت ڕاست نەبێت، بەم شێوەی خوارەوە: 1. ڕووداوە ئاساییەکان هۆکاریان هەیە، بەڵام دەستپێکی گەردوون یەکەم ڕووداو بووە، ڕەنگە بێ هۆکار بووبێت. کارێکی ژیرانە نییە لە ڕووداوە ئاساییەکانەوە بڕیاربدەین لەسەر ڕووداوە نائاساییەکان وەک دەستپێکی گەردوون و بڵێین هۆکاری هەبووە. 2. چەندین فیزیکزان پێیان وایە لە ئاستی کوانتەم میکانیکدا، ڕووداو ئەکرێت بە بێهۆکار ڕووبدات. ڕەنگە ڕاست بن و ڕەنگە هەڵەشبن. پاشان برایان دەڵێت بۆ ئەوەی بزانین دەستپێکی گەردوونیش هۆکاری هەیە، ئەبێت دوو خاڵ یەکێکیان ڕاستبن: 1. ئارگومێنتێکی باشمان هەبێت، کە پشانی بدات بەڕەهایی هەموو شتە فیزیکییەکان، بێ ئەوەی گرنگ بێت سەمەرەییان، هۆکاریان هەبێت. ئەگەر ئارگومێنتێکی وامان هەبێت، ئەوا ئەو حەقیقەتەی تەقینەوە مەزنەکە زۆر سەیربووە، هۆکارێکی باش نابێت بۆ گومانخستنە سەر ئەوەی ئایا هۆکاری هەبووە یان نا. 2. مەعریفەیەکی وردمان هەبێت لەسەر ئەوەی تەقینەوە مەزنەکە چۆن بووە—مەعریفەیەکمان هەبێت کە پشانی بدات،...

شیکارێکی ڕەخنەیی لە تێڕوانینی گراهەم ئۆپی دەربارەی بنەمای هۆکارێتی گراهەم ئۆپی وەک یەکێک لە فەیلەسوفە بێباوەڕەکانی ئەمڕۆ کە چالاکە لە مەیدانی فەلسەفەی ئاین، چەندین بەرهەڵستی پێشکەشکردووە بەرامبەر ئارگومێنتە گەردوونییەکان و ئەوانی تریش. یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی ئۆپی پێشکەشیکردووە دژی ئارگومێنتە گەردوونییەکان، پەیوەستە بە بنەمای هۆکارێتی ´هەر شتێک دەستبکات بە دروستبوون هۆکاری هەیە`، ئۆپی ئەمەی پێی کێشەدارە پەیوەست بە دەستپێکی گەردوونەوە. ئۆپی، بێگومان باوەڕی وایە ئەم ڕووداوانەی نێو گەردوون هۆکاریان هەیە، واتا بە پێچەوانەی هەندێک کە پێیان وایە لە ئاستی کوانتەمیدا دەکرێت گەردیلە لە نەبوونەوە بێنە بوون، بەڵکو ئۆپی پێی وایە هۆکار لە پشتیانەوەیە.1 بەڵام ئەوەی ئۆپی بە کێشەی دەبینێت و وەک بەرهەڵستی پێشکەشی دەکات، ئەوەیە تەنها ساتی هاتنەبوونی گەردوون لە هیچەوە بێهۆکار بووە. لای ئۆپی، دۆخی سەرەتا - initial state دۆخێکی مەرجدار بووە واتا بە شێوەیەکی پێویست بوونی نییە. وە ئەم دۆخە مەرجدارە بە بێهۆکار هاتووەتە بوون. بەڵام ئێستا ئێمە ئەتوانین بەرهەڵستیەک دروست بکەین لە دژی تێڕوانینەکەی بەم شێوەیە: ئەگ...

هاوکێشە فیزیکییەکان وەسفی گشتیگری جیهان نادەن بە دەستەوە ئێمە لەم جیهانە ئاشناین لەگەڵ "ڕووداو، گۆڕان، هۆکارێتی، تێپەڕینی کات" بەڵام ئەم چەمکانە شوێنیکیان نییە لەناو هاوکێشە فیزیکییەکان، بەڵام لەبەرچی؟  لەبەر ئەوەی هاوکێشە فیزیکییەکان ناتوانن وەسفێکی گشتگیری لایەنی فیزیکی جیهان بدەن، بڕوانە ئەم نمونە x2 - 4 = 0 لە ڕووی بیرکارییەوە، ئەو x ئەکرێت هەم 2 دابنێین تێیدا، هەم 2- دابنێین تێیدا، بەڵام لە واقع چی؟ لە ڕووی میتافیزیکیەوە چی؟  لەڕووی میتافیزیکیەوە تەنها 2 ڕاستە، نەوەکو 2-. بۆ نمونە ئێمە ئەتوانین بڵێین مێزەکە دوو کەس هەڵیانگرت، بەڵام ناتوانین بڵێین ناقس دوو کەس مێزەکەیان هەڵگرت.1 جا هەر بۆیە، پاش ئەوەی بێرتراند ڕەسڵ لە هەندێ لە نوسینەکانی ئەم جۆرە بەرهەڵستیەی کردبوو،  جۆناسان شافەری فەیلەسوف لە وەڵامیدا دەڵێت: لەم بارەوە (ئەگەر بەقسەی ڕاسڵ بێت)، ڕووداو، یاسا، هۆکار، و لێکدانەوە لە هەمان بەلەمدان. ئەم چەمکانە... ئەرکیان پێدانی تێگەیشتنێکی سیستەماتیکیە لە زانست; خودی خۆیان لە هاوکێشەکان دەرناکەون. لەم ڕوانگەوە، ئارگومێنتەکەی ڕەسڵ لە هی گەمژەیەک ئەچێت بڵێت بیرکاری variabl...

  بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن و ئارگومێنتە گەردوونییەکان یەکێک لەو بەرهەڵستییە باوانەی دژی ئارگومێنتە گەردوونییەکان ئەنجامدراون، بریتیە لە بەرهەڵستی بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن-fallacy of composition. جا لێرەدا دوو ڕێگا هەیە بۆ وەڵامدانەوە، یەکەم ئەوەیە بە شێوەیەک ئارگومێنتەکان پێشکەشبکرێت، کە پەیوەندی نەبێت بە پێکهاتنەوە تا وەکو بەرهەڵستیەکە هیچ پەیوەستبوونێکی نەمێنێت، دووەم ئەوەیە ڕوونی بکەینەوە کە بۆچی تۆمەتبارکردنی ئارگومێنتەکان بە بەرهەڵستی پێکهاتن بێ بنەمایە.  سەرەتا با لە دوومەوە دەستپێبکەین، ئایا بەڕاست ئارگومێنتە کلاسیکیە گەردوونییە باوەکان لە ڕووی validity هەڵەن و دووچاری بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن ئەبن؟ با بزانین بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن چییە. بەهەڵەداچوونەوەی پێکهاتن جۆرێکە لەو بەهەڵەداچوونەوانەی کە پەیوەستە بە ماددەی ئارگومێنتەکان. ئەم جۆرە پێمان دەڵێن ئەم ئارگومێنتە، دەرئەنجامەکەی لە پێشەکییەکانەوە نایەت، بۆیە دووچاری بەهەڵەداچوونەوە بووە. با نمونەیەک بدەین تا ڕوونتر بێت مەبەستمان: 1. هەر یەکێک لە بەشەکانی ئەم ئامێرە، کێشی یەک کیلۆ گرامە. 2. کەواتە، ئەم ئامێرە کێشی یەک ک...

بۆچی زنجیرەی گەڕانەوەی بێکۆتا ناکرێت ڕاست بێت؟ بەدرێژایی مێژوو تا ئەمڕۆ چەندین ئارگومێنت پێشکەشکراون بۆ ئەوەی کە بۆچی زنجیرەی هۆکاریی ناکرێت بێ دەستپێک بێت، یەکێک لەو جۆرە نوێیانە بریتیە لە ئارگومێنت لە پارادۆکسی بێکۆتاوە. بۆ ئەم جۆرە ئارگومێنتە، دوو پارادۆکس بەکاردێنم تا وەکو ڕوون ببێتەوە بۆچی زنجیرەی ڕووداوەکان دەبێت هۆکاری یەکەمی هەبێت. پارادۆکس (paradox) واتا دژبەیەکی، وە لە پارادۆسەکانەوە ڕوون دەبێتەوە بیرۆکەی گەڕانەوەی بێکۆتای ڕووداوەکان دەبێتە هۆی دروستبوونی دژ بەیەکی. با بەیەکەوە بڕۆینە لای پارادۆکسەکان: یەکەم: پارادۆکسی ڕۆحکێشەکان. وشەی ڕۆحکێش لەبەرامبەر وشەی (Grim Reaper) بەکاردێنم، کە کارێکتەرێکی خەیاڵییە لە چیرۆک و فلیمەکاندا هەیە و هەڵدەستێت بە ڕۆحکێشانی کەسەکان. بۆ ئەوەی پشانی بدەین کە چۆن زنجیرەیەکی هۆکاریی بێکۆتا دەبێتە هۆی دروستبوونی دژبەیەکی، ئەوا ئەم پارادۆکسە ئەو ئەرکە بەناوازەیی بەجێدێنێت. وادابنێ کەسێکمان هەیە ناوی ئازادە کە دەکوژرێت و دەبێتە قوربانی. ئازاد کاتژمێر ۱۰ی بەیانی زیندووە. جا وادابنێ ژمارەیەکی بێکۆتا ڕۆحکێشمان هەیە کە هەر یەکێکیان کاتێکی دیاریکراوی دان...