فەلسەفە-ئیلاهیات-دینناسی

ڕۆحێکی ناماددی وەکو وەڵامێک بۆ بەرهەڵستی جیابوونەوە یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی پێشکەشکراون لە تێڕوانینی سایکۆلۆجی بۆ مانەوەی تەنەکان بەناو کاتدا-persistence بریتیە لە بەرهەڵستی جیابوونەوە-fission problem. تێڕوانینی سایکۆلۆجیانە بۆ مانەوەی تەنەکان، یەکێک لەو تێڕوانینانەی پێشکەشکراوە کە چۆن مرۆڤ بەناو کاتدا وەکو خۆی دەمێنێنەوە، بۆ نمونە من قژم درێژە لە کاتی 1 و قژم دەبڕم لە کاتی 2، ئایا من بوومە شتێکی تر یان هەر وەکو خۆم ماومەتەوە؟ بەپێی بنەمای جیانەکراوە لێکچووەکانی لایبنز، ئەگەر دوو تەن لە هەموو شتێکیشدا وەکو یەکبن جگە لە یەک تایبەتمەندی نەبێت، ئەوا دوو تەنی جیاوازن نەک هەمان تەن. جا بەپێی ئەم بنەمایە قژبڕینی من ئەبێتە هۆی دوو تایبەتمەندی جیاواز، لەکاتی یەک تایبەتمەندی قژی درێژ ئامادەیی هەیە، لە کاتی 2 تایبەتمەندی قژی کورت، کەوابوو ناکرێت من وەکو خۆم مابمەوە. بێگومان جەستەمان بەردەوام گەردی نوێ جێگای گەردی کۆن دەگرێتەوە، کەوابوو هەر ساتە و تەنێکی نوێ بوونی هەیە، بەڵام ئایا ئەمە پێچەوانەی ڕاستی نییە؟ بۆ نمونە مەگەر من بە دە ساڵی هەر منەکەی ئێستا نیم؟ ئا لێرەوەیە، تێڕوانینی سایکۆلۆجی دێت دە...

ئارگومێنتی هەمانبوونی خود بەناو کاتدا بۆ بوونی ڕۆح بێگومان بە درێژای مێژوو تا ئەمڕۆی فەلسەفەی عەقڵ، چەندین ئارگومێنت پێشکەشکراوە و گفتوگۆ کراوە لەسەر ئەوەی مرۆڤ چییە؟ ئایا تەنها جەستەیەکی فیزیکییە و تەواو؟ یاخوود ڕۆحێکی ناماددیشی هەیە؟  جا لێرەدا بەکورتی ئارگومێنتێک باس دەکەم کە بۆچی پێمان وابێت ئێمە بریتی نییە لە تەنها جەستەیەکی فیزیکی، ئارگومێنتەکە پێی دەوترێت: ئارگومێنتی هەمانبوونی خود بەناو کاتدا بۆ بوونی ڕۆح 1. ئەگەر شتێک تەنی فیزیکی بێت، پێکهاتووە لە هەندێ بەش، ئەگەر بەشەکانی بگۆڕدرێن، ئەوا بە درێژایی کات وەک هەمان تەن، نامێننەوە. 2. جەستەی فیزیکی و مێشکم تەنی فیزیکی پێکهاتوون لە بەش. 3. کەواتە، جەستەی فیزیکی و مێشکم بە درێژایی کات نامێننەوە وەکو هەمان تەن، ئەگەر بێتو بەشەکانی بگۆڕدرێن. 4. جەستەی فیزیکی و مێشکم هەمیشە بەشەکانی دەگۆڕدرێن. 5. کەواتە، جەستەی فیزیکی و مێشکم نامێننەوە بە درێژایی کات وەکو هەمان تەن. 6. من بە درێژایی کات وەک هەمان تەن ئەمێنمەوە. 7. کەواتە من جەستەی فیزیکی و مێشکم نیم. 8. من یان ڕۆحم یان جەستەی فیزیکی و مێشک. 9. کەواتە من ڕۆحم. پێشەکی 2 و 4 جێگای گفت...

ستیڤن هاوکینگ و نەبوونی کات بۆ خالق یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی هاوکینگ ئەیکات لە دژی دروستکردنی گەردوون لە لایەن خالقێکەوە بریتیە لە نەبوونی کات پێش گەردوون. هاوکینگ دەڵێت: ناتوانیت بگەیت بە کاتێک کە لە پێش تەقینەوە مەزنەکەیە چونکە پێش تەقینەوە مەزنەکە کات بوونی نەبووە. لەکۆتایدا شتێکمان دۆزیەوە کە هۆکاری نییە، چونکە کاتێک نەبووە کە هۆکارەکە لە خۆبگرێت. بۆ من ئەمە واتای ئەوەیە هیچ ئەگەرییەک نییە بۆ بوونی دروستکەر، چونکە کات نەبووە تا دروستکەر لە خۆبگرێت.1 ئەم بانگەشەیەی ستیڤن ئەتوانرێت لە چەند ڕوویەکەوە وەڵام بدرێتەوە: یەکەم وەڵام ئەوەیە بۆچی پێمان وابێت خودا پێویستی بەوەیە لەناو کاتدا بێت تا وەکو ببێتە هۆکاری شتێک یان ڕووداوێک؟ بۆچی ئەم گریمانەیە قبوڵ بکەین؟ هاوکینگ پاساوێکی بەهێزمان پێنادات بەڵکو ئەوەی وەک هۆکار ئەتوانێت بیڵێت ئەوەیە ئەزموون پێمان دەڵێن هۆکار لەڕووی کاتەوە پێش کاریگەرییە، بەڵام ئەمە هۆکارێکی بەس نییە بەڵکو بریتییە لە گشتاندنێکی ڕووکەشییانە. دووەم وەڵام ئەوەیە، بەپێی ئارگومێنتی (Modus Tollens)ی ئاندریو لوک بۆ بنەمای هۆکارێتی، گرنگ نییە کات هەبووبێت پێشتر یان نا، بەڵکو ئە...

وەڵامی گومانی خەلقی گەردوون لە نێوان شەش و هەشت ڕۆژی قورئاندا یەکێک لەو بەرهەڵستییە باوانەی دووبارە دەکرێتەوە لە دژی ئیلاهی بوونی قورئان، بریتیە لەو بانگەشەیەی کە قورئان دوو ژمارەی دژبەیەکمان پێدەڵێت دەربارەی ماوەی خەلقی گەردوون، لە لایەک دەڵێت شەش ڕۆژ لەلایەک دەڵێت هەشت ڕۆژ. بەڵام ئایا وایە؟ لە وەڵامدا دەڵێین: قورئانی بە چەندین ئایەت ئەوە دووبارە دەکاتەوە لە سورەتی جیاواز جیاواز، کە گەردوونی لە شەش ڕۆژدا خەلق کردووە وەکو ئەم ئایەتانە: سورة الأعراف / 54. سورة الفرقان / 59. سورة السجدة / 4. سورة ق / 38. سورة الحديد / 4. جا ئەم ئایەتانە کە بەڕوونی دەڵێن شەش ڕۆژ، هەیانە هی مەککەیە هەیانە هی مەدینەیە، هیچ مرۆڤێک نییە ڕێزی ئەقڵی خۆی بگرێت و نوسەری قورئان تۆمەتبار بکات بەوەی کە هەڵەی کردووە و بەپێچەوانەی ئەم ئایەتانە وتبێتی لە هەشت ڕۆژدا خەلقی ئەنجام داوە، چونکە ناکرێت شتێکی زەقی وا نوسەر هەڵەی تێدابکات کە بەردەوام بخوێنرێن لە کاتی جیاجیادا و سورەتەکانیش جیاواز بن. ئەم جۆرە هەڵە، مرۆڤێکی ئاست لاواز لە بیرکردنەوە و یادگە هەڵەی تێدا ناکات، جا چ کەسێکی وەکو پەیامبەر د.خ کە خودی بەرهەڵستیکاران ب...

ئارگومێنتی مەرجدارێتی ڕۆبێرت کونس بۆ بوونی خودا فەیلەسوفی کاسۆلیک ڕۆبێرت کوونس لە ساڵی 1996ز پەڕەیەکی نایابی بڵاوکردەوە دەربارەی ئارگومێنتە گەردوونییەکان و تیایدا بە شێوەیەکی نوێ ئارگومێنتێکی گەردوونی پێشکەش کرد بە یارمەتی مۆداڵ لۆجیک و بەشناسی. پەڕەکە بێگومان بە شێوەیەکی تەکنیکی پێشکەشی کردووە بەڵام لەم نوسینەدا بە زمانێکی سادە و پوخت ئەیگوازمەوە. پێش ئەوەی بچینە لای ئارگومێنتەکە، چەمکێک پێویستە بزانین مانای چییە، ئەویش حەقیقەتی تەواو مەرجدار- wholly contingent factە. کە بریتیە لەو شتانەی کە بوونیان هەیە بەڵام ئەکرا بوونیان نەبێت، یاخوود بە مانایەکی تر نە بوونیان پێویستە وەکو ڕاستیەکانی بیرکاری و لۆجیک، نە بوونیان موستەحیلە وەکو بازنەیەکی چوارگۆشە. یاخوود بە مانایەکی تر ئەتوانین بڵێین ئەوانەن کە بەندبوون لەسەر شتی تر لە هەر ساتێکی بوونیاندا و سەربەخۆ نین. جا ئەم حەقیقەتە تەواو مەرجدارانە هۆکاریان هەیە کە بۆچی هەن، بەڵام بۆچی پێمان ڕاست بێت هۆکاریان هەیە؟ لە وەڵامدا بەکورتی ئەتوانین بڵێین چونکە بنەمای هۆکارێتی حەقیقەتێکی میتافیزیکیە و قابیلی شکاندان نییە و هەروەها ئەزموونیش پشتگیری دەک...

ڕەچەڵەکی گەردوون و نازانمگەرایەک نازانمگەرا برایان فرانسس، لە کتێبەکەیدا دوو بەرهەڵەستی سەرەکی لە دژی بنەمای هۆکارێتی پێشکەش دەکات کە بۆچی ئەکرێت ڕاست نەبێت، بەم شێوەی خوارەوە: 1. ڕووداوە ئاساییەکان هۆکاریان هەیە، بەڵام دەستپێکی گەردوون یەکەم ڕووداو بووە، ڕەنگە بێ هۆکار بووبێت. کارێکی ژیرانە نییە لە ڕووداوە ئاساییەکانەوە بڕیاربدەین لەسەر ڕووداوە نائاساییەکان وەک دەستپێکی گەردوون و بڵێین هۆکاری هەبووە. 2. چەندین فیزیکزان پێیان وایە لە ئاستی کوانتەم میکانیکدا، ڕووداو ئەکرێت بە بێهۆکار ڕووبدات. ڕەنگە ڕاست بن و ڕەنگە هەڵەشبن. پاشان برایان دەڵێت بۆ ئەوەی بزانین دەستپێکی گەردوونیش هۆکاری هەیە، ئەبێت دوو خاڵ یەکێکیان ڕاستبن: 1. ئارگومێنتێکی باشمان هەبێت، کە پشانی بدات بەڕەهایی هەموو شتە فیزیکییەکان، بێ ئەوەی گرنگ بێت سەمەرەییان، هۆکاریان هەبێت. ئەگەر ئارگومێنتێکی وامان هەبێت، ئەوا ئەو حەقیقەتەی تەقینەوە مەزنەکە زۆر سەیربووە، هۆکارێکی باش نابێت بۆ گومانخستنە سەر ئەوەی ئایا هۆکاری هەبووە یان نا. 2. مەعریفەیەکی وردمان هەبێت لەسەر ئەوەی تەقینەوە مەزنەکە چۆن بووە—مەعریفەیەکمان هەبێت کە پشانی بدات،...

شیکارێکی ڕەخنەیی لە تێڕوانینی گراهەم ئۆپی دەربارەی بنەمای هۆکارێتی گراهەم ئۆپی وەک یەکێک لە فەیلەسوفە بێباوەڕەکانی ئەمڕۆ کە چالاکە لە مەیدانی فەلسەفەی ئاین، چەندین بەرهەڵستی پێشکەشکردووە بەرامبەر ئارگومێنتە گەردوونییەکان و ئەوانی تریش. یەکێک لەو بەرهەڵستیانەی ئۆپی پێشکەشیکردووە دژی ئارگومێنتە گەردوونییەکان، پەیوەستە بە بنەمای هۆکارێتی ´هەر شتێک دەستبکات بە دروستبوون هۆکاری هەیە`، ئۆپی ئەمەی پێی کێشەدارە پەیوەست بە دەستپێکی گەردوونەوە. ئۆپی، بێگومان باوەڕی وایە ئەم ڕووداوانەی نێو گەردوون هۆکاریان هەیە، واتا بە پێچەوانەی هەندێک کە پێیان وایە لە ئاستی کوانتەمیدا دەکرێت گەردیلە لە نەبوونەوە بێنە بوون، بەڵکو ئۆپی پێی وایە هۆکار لە پشتیانەوەیە.1 بەڵام ئەوەی ئۆپی بە کێشەی دەبینێت و وەک بەرهەڵستی پێشکەشی دەکات، ئەوەیە تەنها ساتی هاتنەبوونی گەردوون لە هیچەوە بێهۆکار بووە. لای ئۆپی، دۆخی سەرەتا - initial state دۆخێکی مەرجدار بووە واتا بە شێوەیەکی پێویست بوونی نییە. وە ئەم دۆخە مەرجدارە بە بێهۆکار هاتووەتە بوون. بەڵام ئێستا ئێمە ئەتوانین بەرهەڵستیەک دروست بکەین لە دژی تێڕوانینەکەی بەم شێوەیە: ئەگ...